مقاله پژوهشی
جواد اصغری
دوره 3، شماره 7 ، خرداد 1391، صفحه 1-23
چکیده
این مقاله به تبیین درونمایههای روانشناختی، دینی، سیاسی، اجتماعی و فلسفی مجموعه داستان «حکایات حارتنا» نوشتهی نجیب محفوظ میپردازد. در این مقاله به مبانی اندیشههای روانشناختی نجیب محفوظ که ریشه در مباحث فکری زیگموند فروید و کارل گوستاو یونگ دارد و مبانی اندیشههای دینی وی که نظرات و تجربیات شخصی وی است و اصول ...
بیشتر
این مقاله به تبیین درونمایههای روانشناختی، دینی، سیاسی، اجتماعی و فلسفی مجموعه داستان «حکایات حارتنا» نوشتهی نجیب محفوظ میپردازد. در این مقاله به مبانی اندیشههای روانشناختی نجیب محفوظ که ریشه در مباحث فکری زیگموند فروید و کارل گوستاو یونگ دارد و مبانی اندیشههای دینی وی که نظرات و تجربیات شخصی وی است و اصول اندیشههای سیاسی و اجتماعی او که متأثر از اصول سیاسی – اجتماعی سوسیالیسم است و نیز گرایشهای فلسفی وی پرداخته شده است. این مجموعه داستان که مقدمهای برای آغاز مرحلهی سوم داستاننویسی محفوظ است، از ساختار روایی ویژه‌ای نیز برخوردار است؛ از این رو، پیش از بررسی درونمایهها، ساختار داستانی این مجموعه مورد کنکاش قرار گرفته است.
مقاله پژوهشی
نرگس انصاری؛ طیبه سیفی
دوره 3، شماره 7 ، خرداد 1391، صفحه 23-45
چکیده
موسیقی به عنوان یکی از ارکان اصلی شعر در ادبیات فارسی و عربی، به دلیل پیوندهای خاص زبانی مورد توجه ناقدان دو زبان بوده است. تاریخ موسیقی، بیانگر تأثیرپذیری شعر فارسی از زبان عربی در اصول موسیقیایی خود است. این علم همراه با پیشرفت دیگر علوم، شاهد تحولات و رویکردهای متفاوتی در دو زبان بوده است که گاه برخی ناقدان به شرح و توضیح اصول گذشته ...
بیشتر
موسیقی به عنوان یکی از ارکان اصلی شعر در ادبیات فارسی و عربی، به دلیل پیوندهای خاص زبانی مورد توجه ناقدان دو زبان بوده است. تاریخ موسیقی، بیانگر تأثیرپذیری شعر فارسی از زبان عربی در اصول موسیقیایی خود است. این علم همراه با پیشرفت دیگر علوم، شاهد تحولات و رویکردهای متفاوتی در دو زبان بوده است که گاه برخی ناقدان به شرح و توضیح اصول گذشته پرداخته و گاه برخی دیگر – به خصوص در دورهی معاصر- در برابر اصول ثابت گذشته ایستاده و داعیهی نوآوری داشتهاند.
محمدرضا شفیعی کدکنی و کمال ابودیب از ناقدان برجسته‌ی معاصر در دو زبان، دارای آثار و تألیفات مشابه و مستقلی در موضوعات ادبی چون صور خیال و به ویژه موسیقی هستند. تبیین رویکردهای نقدی این دو ناقد، نوآوریهای ایشان در علم موسیقی و روش تعامل آن دو با نظریههای نقدی گذشته و نظریههای غربی، هدفی است که بحث حاضر تلاش دارد با بررسی دو اثر«موسیقی شعر» و«البنیة الإیقاعیة للشعر العربی» بدان دست یابد.
تفاوت اساسی رویکرد دو ناقد در پرداختن به مسألهی موسیقی و نوآوری و ابداع نمایان کمال ابودیب در باز کردن زوایای مختلف عروض شعری از جمله نتایج این تحقیق است.
مقاله پژوهشی
رضوان باغبانی؛ خلیل پروینی؛ محمد ابراهیم خلیفه شوشتری؛ عیسی متقی زاده
دوره 3، شماره 7 ، خرداد 1391، صفحه 46-64
چکیده
آغاز پیدایش بحث اعجاز به طور دقیق مشخص نیست؛ اما دیدگاههای دانشمندان قرن دوم و سوم هجری پیرامون مسائل ادبی قرآن کریم، منجر به افزایش گسترهی این بحث و تألیف کتابهای مستقلی دربارهی اعجاز در قرنهای بعد گردید. از جملهی این دانشمندان میتوان به ابوعبیده معمر بن مثنّی، یحیی بن زیاد فراء، جاحظ و ابن قتیبه اشاره کرد.
ابوعبیده ...
بیشتر
آغاز پیدایش بحث اعجاز به طور دقیق مشخص نیست؛ اما دیدگاههای دانشمندان قرن دوم و سوم هجری پیرامون مسائل ادبی قرآن کریم، منجر به افزایش گسترهی این بحث و تألیف کتابهای مستقلی دربارهی اعجاز در قرنهای بعد گردید. از جملهی این دانشمندان میتوان به ابوعبیده معمر بن مثنّی، یحیی بن زیاد فراء، جاحظ و ابن قتیبه اشاره کرد.
ابوعبیده با تألیف کتاب «مجاز القرآن» و فراء با تألیف کتاب «معانی القرآن» در قرن دوم هجری گامهای اولیه را در باب اعجاز قرآن کریم برداشتهاند. هر چند این دو دانشمند در تألیفات خود به طور مستقیم به مسألهی اعجاز اشارهای ننمودهاند، اما با ذکر مسائل بلاغی قرآن کریم زمینه را برای طرح و گسترش اندیشهی اعجاز ادبی قرآن کریم فراهم آوردهاند.
جاحظ برای نخستین بار در قرن سوم هجری به نظریهی نظم قرآن اشاره نموده است. وی همچنین به ردّ نظریهی صَرفَه که استادش نظّام بیان نموده، پرداخته است.
ابن قتیبه در قرن سوم هجری کتاب «تأویل مشکل القرآن» را در دفاع از قرآن کریم و اعجاز و بلاغت آن و در پاسخ به طاعنانِ به نظم و اسلوب قرآن کریم تألیف نمود. وی با گذر از مرحلهی اشارات و نظرات به مرحلهی تألیف مستقل پیرامون اعجاز قرآن کریم و بیان وجوه آن رسید.
این مقاله به دنبال آن است که سهم هر یک از این دانشمندان را در زمینهی دانش اعجاز ادبی قرآن کریم و سیر تطوّر آن روشن نماید.
مقاله پژوهشی
ابراهیم باوفا دلیوند
دوره 3، شماره 7 ، خرداد 1391، صفحه 65-80
چکیده
زبان، شاهکار خلقت الهی، نهادی است اجتماعی که در کنار نقش اصلی خود- ایجاد ارتباط- دارای نقشهایی چون تکیهگاه اندیشه، نقش ما فی الضمیر و... است که در علم زبان شناسی، اصول و شاخههای مختلفی را به خود اختصاص داده است. در کتاب آسمانی مسلمانان- قرآن - لفظ زبان یا معادل عربی آن«لسان»، بارها تکرار شده و دربارهی پیدایش ...
بیشتر
زبان، شاهکار خلقت الهی، نهادی است اجتماعی که در کنار نقش اصلی خود- ایجاد ارتباط- دارای نقشهایی چون تکیهگاه اندیشه، نقش ما فی الضمیر و... است که در علم زبان شناسی، اصول و شاخههای مختلفی را به خود اختصاص داده است. در کتاب آسمانی مسلمانان- قرآن - لفظ زبان یا معادل عربی آن«لسان»، بارها تکرار شده و دربارهی پیدایش زبان و خدادادی بودن آن، اعضای مرتبط با تکلم با تأکید بر زبان و لب ها، صراحت و روشنی کلام الهی، زبان حال و زبان قال و عربی بودن زبان قرآن، سخن به میان آمده که با نگاهی محققانه و دقیق اصول زبان شناسی نهفته در آن آشکار میشود.
مقاله پژوهشی
حسین حدیدی
دوره 3، شماره 7 ، خرداد 1391، صفحه 81-109
چکیده
شعر عربی در صدر اسلام از لحاظ تصوّرات و تخیّلات شعری و زبان با شعر دورهی جاهلی تفاوتی ندارد و همان اختصاصات و خشونتهای بَدَوی را که در اشعار جاهلی می‌بینیم، در این اشعار هم کم و بیش ملاحظه می‌کنیم و این وضع تا اواخر قرن اوّل ادامه داشت. در این دوره شعر عربی خاص گویندگان تازی بوده است و دیگر اقوام در آن دخالتی نداشته‌اند، اما ...
بیشتر
شعر عربی در صدر اسلام از لحاظ تصوّرات و تخیّلات شعری و زبان با شعر دورهی جاهلی تفاوتی ندارد و همان اختصاصات و خشونتهای بَدَوی را که در اشعار جاهلی می‌بینیم، در این اشعار هم کم و بیش ملاحظه می‌کنیم و این وضع تا اواخر قرن اوّل ادامه داشت. در این دوره شعر عربی خاص گویندگان تازی بوده است و دیگر اقوام در آن دخالتی نداشته‌اند، اما از اوایل قرن دوم یعنی اواخر عهد بنیامیّه و اوایل دورهی بنیالعبّاس آثار نفوذ تمدّنهای غیر عرب به ویژه ایرانیان. شعرایی همچون محمود ورّاق، بشار بن برد، ابونواس و صالح بن عبد القدّوس آشکار شد. زیرا چنانکه میدانیم بعد از آنکه مسلمانان در حدود یک قرن با آنان مجاورت و معاشرت داشتند، از ایشان تأثیرگرفتند و به همین سبب است که می‌بینیم از اوایل قرن دوم مسلمانان همان اموری را دنبال کردند که ملل مغلوب مذکور مقارن ظهور اسلام سرگرم آنها بودند. مهمترین عنصری که به تمدن اسلامی جلوهی تازه و ترقّی و کمال بخشید، عنصر ایرانی است که با روی کار آمدن دولت عبّاسی در همهی شوؤن آن تمدّن و از آن جمله در ادب عربی دخالت کرد و اثر این داخل شدو این تاثیر در شعر به همان حدّ آشکارست که در نثر؛ در این مقاله به بررسی شعرای ایرانی که به عربی شعر سرودهاند، پرداخته شده است .
مقاله پژوهشی
سید اسماعیل حسینی اجداد؛ رحمت پورمحمد؛ محمد بهرامی نصیر محله
دوره 3، شماره 7 ، خرداد 1391، صفحه 110-138
چکیده
یکی از مهمترین شیوههای تأثیرگذاری بر روح و روان، استفاده از تمثیل است. تمثیلها علاوه بر جنبههای ادبی و بلاغی در پرورش نفوس و برانگیختن احساسات و عواطف آدمی نقش بسزایی دارند و در اعماق روح و جان نفوذ کرده و گوینده را در اهداف و مقاصد یاری میکنند. تمثیلهای قرآن از یک سو چون کاملاً واقعی، حقیقی و منطبق با محیط ...
بیشتر
یکی از مهمترین شیوههای تأثیرگذاری بر روح و روان، استفاده از تمثیل است. تمثیلها علاوه بر جنبههای ادبی و بلاغی در پرورش نفوس و برانگیختن احساسات و عواطف آدمی نقش بسزایی دارند و در اعماق روح و جان نفوذ کرده و گوینده را در اهداف و مقاصد یاری میکنند. تمثیلهای قرآن از یک سو چون کاملاً واقعی، حقیقی و منطبق با محیط زندگی انسان است و از سویی دیگر به دلیل بهرهگیری دقیق ،حکیمانه، متعادل و هماهنگ از تمام تمایلات و عواطف و غرایز بشری، در برانگیختن احساسات و تهییج عواطف و سوق دادن روح انسان به سوی رشد و کمالات نفسانی و ملکات روحانی و کاهش نگرانیها و اضطرابات، بسیار موثر هستند. علاوه برآن تمثیلهای قرآن از روشها و اسلوبهای گوناگون و متنوعی همچون، ترغیب و تحذیر، معرفی الگوهای نیک و بد، خوف و رجاء، مدح و ذم و درشتی و نرمی و... برای اصلاح و تربیت جسم و روح بشر بهرهی فراوان بردهاند.
مقاله پژوهشی
کبری خسروی؛ حسین چراغی وش؛ معصومه نادری
دوره 3، شماره 7 ، خرداد 1391، صفحه 139-163
چکیده
هنر فراخوانی شخصیت های دینی از جمله مسائل مهمی است که مورد توجه شاعران معاصر عربی قرار گرفته و بازتاب بسیاری در آثارشان داشته است. نزار قبانی از جمله شاعرانی است که در جای جای آثارش از این هنر بهره برده و سعی داشته اهداف خود را از این رهگذر بیان کند، چرا که خفقان سیاسی و اوضاع اجتماعی حاکم بر دورهی معاصرش به او اجازه نمی دهد تا اهدافش ...
بیشتر
هنر فراخوانی شخصیت های دینی از جمله مسائل مهمی است که مورد توجه شاعران معاصر عربی قرار گرفته و بازتاب بسیاری در آثارشان داشته است. نزار قبانی از جمله شاعرانی است که در جای جای آثارش از این هنر بهره برده و سعی داشته اهداف خود را از این رهگذر بیان کند، چرا که خفقان سیاسی و اوضاع اجتماعی حاکم بر دورهی معاصرش به او اجازه نمی دهد تا اهدافش را آشکار و واضح بیان نماید.
آنچه که ذکر شد و بسیاری از دلایل ناگفتهی دیگر که در رهگذر این پژوهش به آن ها خواهیم پرداخت، سبب شد تا به کیفیت و چگونگی بازتاب این شخصیت ها (شخصیت های دینی تاریخی) در شعر نزار قبانی پرداخته و به دنبال پرده برداشتن از هدف او از این فراخوانی باشیم، و به همین منظور مجموعه های شعری وی در هفت جلد را مورد بررسی قرار داده و دریافتیم که نزار برای بیان امید به آینده، آزادی، ایجاد شور انقلابی، برانگیختن حس نوع دوستی و بیان رنج انسان معاصر و... از شخصیت های دینی مانند حضرت محمد (ص)، حضرت مسیح (ع)، امام حسین (ع) و... بهره برده است.
مقاله پژوهشی
محمد دزفولی؛ علی صیادانی
دوره 3، شماره 7 ، خرداد 1391، صفحه 164-185
چکیده
بدونشک معنای هر واژهای در بستر واقعیت و فرهنگ زمان خود مشخص میشود و پویایی آن با گذر زمان پیش میرود. این قاعده ی سیر و تحول در واژهی فتوت نیز صدق میکند؛ در واقع، فتوت و جوانمردی نمودی از خصوصیات اخلاقی است که محیط سوزان و خشک عرب در وجود بادیه نشینان نهادینه کرده است. نمود اولیهی این واژه در شجاعت جلوهگر میشود ...
بیشتر
بدونشک معنای هر واژهای در بستر واقعیت و فرهنگ زمان خود مشخص میشود و پویایی آن با گذر زمان پیش میرود. این قاعده ی سیر و تحول در واژهی فتوت نیز صدق میکند؛ در واقع، فتوت و جوانمردی نمودی از خصوصیات اخلاقی است که محیط سوزان و خشک عرب در وجود بادیه نشینان نهادینه کرده است. نمود اولیهی این واژه در شجاعت جلوهگر میشود و عربها، فرد شجاع و دلیر را میستودند و بزرگ میشمردند و این امر همانطور که گفتیم مقتضای محیط زندگی عربها است و تعریف و تبیین معنای فتوت با توجه به محیط آنان صورت میگیرد. نمود دوم در صفت بخشش است؛ انسان بخشنده در نزد عربها از جایگاه والایی برخوردار است؛ زیرا قوام زندگی بیشتر ساکنان صحراء در زمان قحطی و خشک سالی است. علاوه بر این دو معنا، معانی دیگری نیز در طول زمان بر این واژه افزوده شد و به شکلی در آمد که حقیقتاً میشد واژهی جوانمرد را برای کسی که دارای آن ویژگی ها بود، اطلاق کرد؛ این ویژگیها عبارتند از: صبر و بردباری، وفای به وعده، حمایت از ضعیف.
از آنجایی که در دورهی جاهلی، بعضی از افراد نماد و تمثیل واژهای به شمار میآمدند؛ مانند حاتم در جود و بخشش، السموأل در وفاداری، عنتره در فتوت و شجاعت و عمروبن کلثوم در حمایت از حریم قوم؛ لذا در این نوشتار سعی برآن بوده تا با نگاهی تحلیلی و بررسی محتوایی دیوان عنتره، معنا و روح واژه ی فتوت و دلالت بیرونی آن تعیین گردد.
مقاله پژوهشی
مجید صالح بک؛ فرشته فرضی شوب
دوره 3، شماره 7 ، خرداد 1391، صفحه 184-205
چکیده
مقصود از تقابل شهر و روستا در ادبیات، توجه به تفاوت شهر و روستا از نظر ویژگیهای زندگی در این دو مکان و تاثیر آن بر خلق و خوی ساکنان آن است. این مضمون از دیرباز در آثار شاعران عرب به صورت محدود و در دوران معاصر، به تبع پیشرفتهای فراوان و تمایل مردم به شهرنشینی، به شکل گسترده نمود پیدا کرده است. وجوه بارز تقابل این دو مفهوم را میتوان ...
بیشتر
مقصود از تقابل شهر و روستا در ادبیات، توجه به تفاوت شهر و روستا از نظر ویژگیهای زندگی در این دو مکان و تاثیر آن بر خلق و خوی ساکنان آن است. این مضمون از دیرباز در آثار شاعران عرب به صورت محدود و در دوران معاصر، به تبع پیشرفتهای فراوان و تمایل مردم به شهرنشینی، به شکل گسترده نمود پیدا کرده است. وجوه بارز تقابل این دو مفهوم را میتوان در آثار شاعر مصری، عبدالمعطی حجازی به خوبی دریافت. حجازی بسیار بیشتر از هم عصران خویش به این مبحث پرداخته و به زوایایی اشاره کرده که شاعران دیگر کمتر به آن توجه کردهاند. این مقاله به بررسی تعامل شعرای معاصر خصوصاً حجازی با این پدیده میپردازد
مقاله پژوهشی
صلاح الدین عبدی
دوره 3، شماره 7 ، خرداد 1391، صفحه 206-236
چکیده
شیخ رماننویسی الجزائر، «طاهر وطار» از جملهی نویسندگان معاصر است که میتوان الجزائر را با تمام فرازها و نشیبهایش در همهی نوشتههایش دید. رمان «الزلزال» از رمانهای مشهور اوست که در آن به مسألهی «قانون اصلاحات ارضی» 1971 در الجزائر اشاره میکند. این رمان به نوعی بیان کنندهی اندیشهها و دیدگاههای«وطار» ...
بیشتر
شیخ رماننویسی الجزائر، «طاهر وطار» از جملهی نویسندگان معاصر است که میتوان الجزائر را با تمام فرازها و نشیبهایش در همهی نوشتههایش دید. رمان «الزلزال» از رمانهای مشهور اوست که در آن به مسألهی «قانون اصلاحات ارضی» 1971 در الجزائر اشاره میکند. این رمان به نوعی بیان کنندهی اندیشهها و دیدگاههای«وطار» است، زیرا که وی به سوسیالیسم به عنوان راه چارهای برای درد و رنجهای الجزائر معتقد بود. جهانبینی پنهان اثر در ستایشِ اشتراکی بودن و بیزاری از فئودالها و اشراف بورژوا (طبقات سرمایهداران استثمارگر) است که باعث گونهای رویارویی متناقض بین رخدادها و مکانهای شهر و ضد قهرمان داستان شده که برخاسته از برخورد ضرورت بین اردوگاه دهقانان با فئودالها و اشراف بورژوا است. رمان«الزلزال» رمان پیکار گفتمان طبقات است. این پژوهش با دیدگاه جامعهشناسی«گلدمن» بررسی میشود که به دنبال پیوندهای ساختاری بین اثر ادبی و جهان بینی نویسنده است.
مقاله پژوهشی
صادق فتحی دهکردی؛ ژیلا قوامی
دوره 3، شماره 7 ، خرداد 1391، صفحه 237-266
چکیده
نماد پردازی به عنوان یکی از جلوه‌های ادبی شعر شاعران سرکش و عصیان‌گر عرب نظیر امل دُنقل جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داده است. او یکی از شاعران برجسته‌ی مصر در دورهی معاصر است که از این شیوه برای بیان اعتراض و انتقاد خود استفاده میکند. وی به اندازهای زبان نمادین را متناسب با موقعیت به کار می‌برد که شعرهای او، ...
بیشتر
نماد پردازی به عنوان یکی از جلوه‌های ادبی شعر شاعران سرکش و عصیان‌گر عرب نظیر امل دُنقل جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داده است. او یکی از شاعران برجسته‌ی مصر در دورهی معاصر است که از این شیوه برای بیان اعتراض و انتقاد خود استفاده میکند. وی به اندازهای زبان نمادین را متناسب با موقعیت به کار می‌برد که شعرهای او، علاوه بر تفسیر رویدادهای سیاسی و اجتماعی، نوعی پیشبینی اوضاع جامعه نیز است. تنوع نمادهای او و کاربرد بجای آنها، نشان از آگاهی گستردهی او از میراث عربی و دقت و توجه زیاد نسبت به مسائل روز جامعه دارد. امل دنقل، با یادآوری عزت و عظمت گذشته‌ی ملتهای عربی از طریق این نمادها، بر هویت ملی و میهنی خود تأکید می‌ورزد و تلاش میکند تا با بیدارسازی وجدان خفته‌ی آنها و دمیدن روح ایستادگی و پایداری در آنها، جهان عرب را به بازگرداندن این عزت و عظمت فرا‌خواند؛ زیرا به عقیده‌ی او گرفتاریهای کنونی مردم عرب، ناشی از دور شدن آنها از سرچشمه‌های فرهنگ و ادب خویش است. او از نمادهای قطرالندی، کلیب، صلاح‌الدین ایوبی، عبدالرحمن داخل (صقر قریش)، سیف الدوله، ابوالهول و اسب برای اشاره به شکوه گذشته‌ی عربها بهره میگیرد.
این مقاله برآن است تا جلوه‌های نمادین قدرت و عظمت گذشته‌ی عربها را در شعر امل دنقل مورد پژوهش و بررسی قرار دهد.
مقاله پژوهشی
علی اکبر مرادیان؛ سید محمود میرزایی الحسینی؛ جنت نصری
دوره 3، شماره 7 ، خرداد 1391، صفحه 267-299
چکیده
شاعر معاصر عراق محمد مهدی جواهری بزرگترین شاعر کلاسیک عرب، در نجف در خانواده ای مذهبی و متدین متولد شد و رشد یافت و از همان ایام کودکی در جلسات قرائت و حفظ و تفسیر آیات قرآن حضور داشت که این امر در شکلگیری شخصیت ادبی وی تأثیر بسزایی داشته است، تا آنجا که خودش قرآن را نخستین منشأ پیشرفت و شکلگیری شخصیت ادبی خویش معرفی میکند و ...
بیشتر
شاعر معاصر عراق محمد مهدی جواهری بزرگترین شاعر کلاسیک عرب، در نجف در خانواده ای مذهبی و متدین متولد شد و رشد یافت و از همان ایام کودکی در جلسات قرائت و حفظ و تفسیر آیات قرآن حضور داشت که این امر در شکلگیری شخصیت ادبی وی تأثیر بسزایی داشته است، تا آنجا که خودش قرآن را نخستین منشأ پیشرفت و شکلگیری شخصیت ادبی خویش معرفی میکند و قدرت کلام و قلم و بیان خود را مدیون زبان قرآن میداند. لذا شعر وی به انحاء مختلف هم در حوزهی الفاظ و مفاهیم و داستانهای قرآنی و هم در زمینهی ساختار و اسلوب و موسیقی فواصل آیات از قرآن اثر پذیرفته است.
این مقاله به بررسی تأثیر موسیقی وآهنگ و وزن الفاظ و فواصل آیات سورههای قرآنی در بعضی از اشعار وی به خصوص در ساختار قصاید و نظام قافیهها هم در حوزهی لفظ و هم وزن و هم آهنگ آنها می پردازد.
