نویسنده

-

چکیده

بررسی و تحلیل موسیقایی شاهکارهای شعری از اهمّیّت فراوان برخوردار است؛ زیرا موسیقی عنصری اساسی در ساختار شعر است؛ بگونه‌ای که برخی معتقدند وجه تمایز میان شعر و نثر در درجۀ نخست همان نظام آوایی خاص و جنبة شنیداری آن است. قصیدة «ازریه» سرودۀ شاعر توانمند عراقی، شیخ کاظم ازری (1143-1211 هـ) از جایگاه ادبی و دینی بسیار ارزشمند برخوردار است. این قصیده از زمان شاعر تاکنون مورد توجه شاعران و اهل ادب قرارگرفته است و شاعران فراوانی به استقبال آن رفته و ادبا و علمای متعددی به شرح آن پرداخته­اند. این چکامه یادآور فن «حماسه‌سرایی» در ادبیات عرب است و ازری با این قصیده در دورة معاصر ادب عربی مکتبی پدید آورد که مورد تقلید شاعران پس از او قرار گرفت. یکی از نقاط قوت این قصیده ساختار محکم و شکوهمند و طنین موسیقایی خاص آن است؛ بگونه‌ای که آن را قرآن الشعر و الملحمة الکبری نامیده­اند. در این مقاله سعی شده با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی تا حد امکان به عناصر موسیقایی مؤثر در زیبایی این چکامه پرداخته شود و با بررسی مواردی مثل موسیقی بیرونی (وزن و قافیه) و موسیقی درونی (جناس، تکرار، طباق، تلمیح و...) زیبایی و برجستگی موسیقایی این قصیده نشان داده شود. در ارزیابی کلی قصیده می­توان گفت ازری در این چکامه از شدت و صلابت بحر خفیف در توصیف صحنه­های حماسی بهره برده و قافیۀ «ها» و آوردن ابیات مقفّی سهمی بسزا در تقویت موسیقی بیرونی قصیده داشته است. از دیگر سو، استفادة هنری از مواردی مثل جناس، واج­آرایی، تکرار و موارد دیگر او را در تقویت و تثبیت موسیقی درونی و معنوی یاری رسانده است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Rhyme Analysis in Ozreyh

نویسنده [English]

  • Seyyed Mahdi Nuri Keyzeghāni

  1. منابع و مآخذ

    الف) کتاب­ها

    1. أمین، محسن.(د.ت). أعیان الشیعة؛ بیروت: دارالتعارف للمطبوعات‏.
    2. 2.     ابوستیت، شحات محمد عبد الرحمن. ( 1994م). دراسة منهجیة فی علم البدیع؛ مصر.
    3. أنیس، ابراهیم. (1952م). موسیقی الشعر؛ مکتبة الأنجلو المصریة.
    4. البستانی، سلیمان.(د.ت). الیاذه هومیروس؛ بیروت: دار المعرفه.
    5. بغدادی، خطیب.(1417ق). تاریخ بغداد؛ تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیة.
    6. البقاعی، شفیق. (1985 م). الانواع الادبیة؛ الطبعة الاولی، بیروت: مؤسسه عزّالدین للطباعه و النشر.
    7. 7.     تفتازانی، سعدالدین. (1385 ش). شرح المختصر؛ الطبعه الثانیه، قم: اسماعیلیان.
    8. جرجانی، عبدالقاهر. (1412ق/1991م). اسرار البلاغه؛ تعلیق: محمود محمد شاکر، مطبعة المدنی.
    9. 9.     حموی ابن حجه.(2005 م). خزانة الأدب و غایة الإرَب؛ تحقیق کوکب دیاب، الطبعة الثانیة ، بیروت: دارالصادر.
    10. سلطانی، محمد علی. (1981-1982م). العروض و موسیقی الشعر العربی؛ دمشق.
    11. شفیعی کدکنی ، محمدرضا. (1385ش). موسیقی شعر؛ ویرایش سوم، چاپ نهم، تهران: آگاه.
    12. شکر، هادی شکر.(1395هـ/1975م). دیوان شیخ کاظم ازری؛ القسم الأول، مجلة المورد، المجلد الرابع، العدد الثانی.
    13. صفا، ذبیح الله. (1384ش). حماسه سرایی در ایران؛ چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
    14. الصمیلی، یوسف.(1980م). الشعراللبنانی اتجاهات و مذاهب؛ بیروت: دارالوحده.
    15. ضیف، شوقی .(بی­تا)، العصر الجاهلی؛ الطبعة الثامنة، مصر: دار المعارف.
    16. عباچی، اباذر. (1377ش). علوم البلاغة؛ تهران: سمت.
    17. عباس، حسن.(1998م). خصائص الحروف العربیة و معانیها؛ منشورات اتحاد کتاب العرب.
    18. طهرانی، شیخ آقا بزرگ.(د.ت). الذریعة إلى تصانیف الشیعة؛ قم: اسماعیلیان و تهران: کتابخانه اسلامیه.
    19. غریّب، رز. (1378ش). نقد بر مبنای زیبا شناسی؛ ترجمة نجمة رجایی، چاپ اول، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
    20. غنیمی هلال ، محمد. (1983م). الادب المقارن؛ بیروت: دار العوده.
    21. فخرالدین، جودت. (1995م). الایقاع والزمان (کتابات فی نقد الشعر)؛ بیروت: دارالمناهل- دارالحرف العربی.
    22. فشارکی، محمد.(1379ش). نقد بدیع؛ تهران: انتشارات سمت.
    23. قدامة بن جعفر. (1384ش). نقد الشعر؛ ترجمة دکتر ابوالقاسم سری، آبادان: انتشارات پرسش.
    24. قمی، شیخ عباس. (1397ق.). الکنی و الألقاب؛ طهران: منشورات مکتبة صدر.
    25. کحاله، عمر رضا. (د.ت). معجم المؤلفین؛ ج8، بیروت: مکتبة المثنی و دار إحیاء التراث العربی.
    26. مطلوب، احمد. (1417ق). بحوث بلاغیة؛ بغداد: مطبوعات المجمع العلمیّ.
    27. مطهری، مرتضی. (1362ش). خدمات متقابل اسلام و ایران؛ چاپ دوازدهم، تهران: انتشارات صدرا.
    28. مظفر، محمد رضا. (1409ق). الأزریة و تخمیسها؛ بیروت: دار الأضواء.
    29. معتوق، أحمد. (1996م/1416ق). شرح الأزریة؛ بیروت: دارالسلام للتراث.
    30. المقدسی ، انیس. (1977م). الاتجاهات الادبیة فی العالم العربی الحدیث؛ بیروت : دار العلم للملایین.
    31. الملائکة ، نازک. (1967م.). قضایا الشعر المعاصر؛ منشورات مکتبة النهضة، الطبعة الثالثة.
    32. النیسابوری، الحاکم. (د.ت). المستدرک علی الصحیحین؛ بإشراف: الدکتور یوسف عبدالرحمن المرعشلی، بیروت: دارالمعرفة.
    33. هاشمی، احمد. (1379 ش). جواهر البلاغه؛ اشراف: صدقی جمیل، چاپ دوّم، تهران: انتشارات الهام.
    34. هلال ، ماهر مهدی. (1980 م). جرس الألفاظ و دلالتها فی البحث البلاغی و النقدی عند العرب؛ بغداد: دارالحریّه ـ دارالرشید.
    35. یونس، علی. (1992م). نظرة جدیدة فی موسیقی الشعر العربی؛ الهیئتة المصریة العامة للکتاب.

    ب) مقالات

    1. حائری، جعفر عباس. (1408ق). ملاحم علی غرار ملحمة؛ ترلثنا، السنة الثالثة،  العدد3، صص22-37.
    2. شیرازی، فریدون. (1384)، «واج آرایی و واج زدایی در شعر»؛  فصلنامه ادبیات فارسی، ش4، ص42-52.
    3. القضاة ، فرحان علی. (1420-1421ق). «القیمة الموسیقیة للتکرار فی شعر صاحب بن العباد»؛ مجمع اللغة العربیة الأردنی، العدد 58.
    4. کاشیان، ایران ناز. (1369ش)، «ازری»؛ دایرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد8، صص41-47.
    5. مسبوق سید مهدی و نرگس نسیم بهار. (1392ش). «پیوند موسیقی و رثا در شعر خنساء»؛ پژوهشنامه ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، شمارة بیستم، صص 255-278.
    6.  میرلوحی، سید علی.(1355ش). «احوال و اشعار شیخ کاظم ازری»؛ مطالعات اسلامی، شماره 20، صص 87-113.
    7. یوسفی، غلامحسین. (1357ش). «موسیقی کلمات در شعر فردوسی»؛ جستارهای ادبی، شمارة54، صص8-16.