نگاهی اجمالی به سیر تاریخی فکاهه (از عصر جاهلی تا اواخر دوره عبّاسی)

رسولی, حجت; میرکاظمی, ندا السادات

نوع مقاله : طرح پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشیار دانشگاه شهید بهشتی

² کارشناس ارشد زبان و ادبیات عربی

چکیده

مسأله فکاهه در ادبیات عربی از دوران جاهلی به صورت های مختلف مطرح بوده و پیشرفت آن ارتباط تنگاتنگی با تحوّلات سیاسی و اجتماعی ایجاد شده در جامعه داشته است. در ادبیات عرب از زمان‌های بسیار دور تحت عنوان فکاهه کتاب‌های مختلفی نگاشته شده است که حکایت از وجود این نوع ادبی در زبان عربی دارد. اما اینکه این فن ادبی چه جایگاهی در ادبیات عربی دارد و تحولات آن چگونه و تحت تأثیر چه عواملی است نیاز به بررسی دارد . سیر تاریخی فکاهه ، ویژگی ها و فرود و فراز آن در دوره‎های گوناگون تا پایان عصر عباسی موضوعی است که این مقاله بدان پرداخته است .بعلاوه در این نوشتار موضوعات و سوژه های فکاهی و تغییرات آن در دوره های مختلف بررسی شده است . برای بررسی این موضوع نگارندگان به منابع ادبی و تاریخی قدیم و برخی از آثار نویسندگان معاصر در این زمینه مراجعه نموده اند. بررسی‎ها نشان داد که، فکاهه همواره در ادبیات عرب وجود داشته و عصر عباسی عصر شکوفایی این فن ادبی است و در دوره های مختلف بسته به شرایط اجتماعی هر دوره مضامین فکاهی تغییر کرده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Brief Review of the Development of Humor (From Pre-Islamic Era to the Time of Abbasid)

نویسندگان [English]

. . ¹
. . ²

چکیده [English]

Humor has been has been the subject of Arabic literature in different forms from the pre-Islamic era and its evolution is in close parallel to political and social changes of the society. In Arabic literature many books were produced under the category of comedy signifying the existence of this literary style among Arabs. The historical development of this genre and its characteristics in different periods being the subject of this article led the researchers to delve into diverse subjects and themes of humor along with its evolution in various periods. To carry out this research literary and historical sources together with some of the works of contemporary comedy writers were taken into account. Finally it is proved that humor has always existed in Arabic literature and reached its peak during the Abbasid period yet it was expressed differently dependant on the social condition of society

کلیدواژه‌ها [English]

humor
Irony
wit
Pre-Islamic era
Islamic Period
Omavid era
Abbasid Era

مراجع

قرآن کریم

1- ابن الجوزی، عبدالرحمن.(1990). «اخبار الحمقی والمغفلین»، بیروت: دارالفکر العربی، ط1.

2- ابن ثابت انصاری، حّسان.(1992).« دیوان حّسان»، بیروت: دارصادر، ط 3.

3- ابن منظور، جمال الدین. (1968).« لسان العرب»، بیروت: دارصادر، ط1.

4- ابوالعیناء، الحسن بن هانی .(2000).«ظرفاء العرب»، لبنان: دار ملفّات، ط2.

5- ابونواس، الحسن بن هانی. (1984م). « دیوان ابی نواس»، بیروت: دارالکتاب العربی، ط3.

6- البستانی، بطرس.(1979).«ادباءالعرب فی الاعصر العباسیة»، بیروت: دار الجیل، ط1.

7- جاحظ البصری، عثمان بن بحر.(1409).« البیان و التبیین»، تحقیق: حسن السندوبی، قم: منشورات الارومیه ، ط1.

8- جاحظ البصری،عثمان بن بحر.(1938). «الحیوان»، تحقیق: عبدالسلام هارون، القاهره: مطبعة مصطفی الحلبی، ط1.

9- الحصری،ابی اسحاق.(1972).« زهر الآداب وثمر الالباب»، تحقیق: زکی مبارک و عبد الحمید، بیروت: دارالجیل، ط1.

10- حلبی، علی اصغر.(1365). «مقدّمه ای بر طنز وشوخ طبعی»، تهران: پیک ترجمه و نشرکتاب، چاپ اول.

11- الحوفی، احمد محمد. (1966).« الفکاهة فی الادب اصولها وانواعها»، القاهرة:دار نهضة مصر، ط1.

12- الدمیری، کمال الدین . (بی تا). «حیاة الحیوان الکبری»، بیروت: دارالفکر.

13- دهخدا، علی اکبر. (1373).« لغتنامه ی دهخدا»، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول.

14- زکی مبارک، محمد.(1934). «النثر الفنّی فی القرن الرّابع»، مصر: المطبعة السعادة، الطبعه الثانیه .

15- زمخشری، محمودبن عمر.(1965). «اساس البلاغه»، بیروت: دارصادر، ط1.

16- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر.( بی تا). «تاریخ الخلفا»، حققه وقدم له: قاسم السّماعی الرّفاعی ومحمد العثمانی، بیروت: دار الارقم.

17- ضیف، شوقی .(1966). «تاریخ الادب العربی؛ (العصرالعباسی الاول)»، القاهرة: دار المعارف بمصر، ط1 .

18- صدر، رؤیا.(1381). «بیست سال با طنز»، تهران: مؤسسه ی انتشارات هرمس، چاپ اول.

19- عبدالحلیم، محمدحسین.(1988).« السخریة فی ادب الجاحظ»، بیروت: الدار الجماهیریة، ط1 .

20- العطری، عبد الغنی.(1970).« ادبنا الضاحک»، بیروت: دار النهار، ط1 .

21- الفاخوری، حنا. (1383ش).«تاریخ الادب العربی»، تهران: انتشارات طوس، چاپ سوم.

22- الفاخوری،حنا.(1986). «الجامع فی تاریخ الادب العربی»،بیروت دارالجیل، ط1.

23- فروخ، عمر.(1968).«تاریخ الادب العربی؛ الاعصر العباسیه»، بیروت: دارالعلم للملایین، ط1 .

24- فیروز آبادی، محمدبن یعقوب.( بی تا). «قاموس المحیط»، دارالمعرفة.

25- قره علی، محمد. (1962). «الضاحکون»، بیروت، طبع مؤسسه النوفل، ط.الاولی.

26- قزیحه، ریاض(الف). (1418).« الفکاهة فی الادب الاندلس»، بیروت:دارالمکتبه العصریه، ط1.

27- قزیحه، ریاض(ب).(1418). «الفکاهة والضحک فی التراث العربی المشرقی»، بیروت: المکتبة العصریة، ط1.

28- محمدی ری شهری، محمّد.(1405). «میزان الحکمة»، بیروت: الدار الاسلامیه، ط1.

29- مروه، یوسف احمد. (1412). «نوادر اعلام الفکاهه»، بیروت: دار الزهرا، الطبعةالثانیة.

30- معروف، نایف.(1985). «طرائف و نوادر من عیون التراث العربی»، بیروت: دار النفائس، ط1.

31- المیدانی، احمد بن ابراهیم.(1992).« مجمع الامثال»، تحقیق: حی الدین عبد الحمید، بیروت: المکتبة العصریة ، ط1 .

ب- مجله ها

شاملی، نصرالله .(1378-1377). «ادبیات طنز و جاحظ»، مجله ی دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، صص155-137.

لسان مبین

نگاهی اجمالی به سیر تاریخی فکاهه (از عصر جاهلی تا اواخر دوره عبّاسی)

مراجع

مراجع

دوره 2، شماره 3 - شماره پیاپی 3
خرداد 1390
صفحه 172-191

نگاهی اجمالی به سیر تاریخی فکاهه (از عصر جاهلی تا اواخر دوره عبّاسی)

مراجع

مراجع

دوره 2، شماره 3 - شماره پیاپی 3خرداد 1390صفحه 172-191

دوره 2، شماره 3 - شماره پیاپی 3
خرداد 1390
صفحه 172-191