نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه علامه طباطبایی
2 استادیار گروه زبان وادبیات عربی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، ایران
چکیده
نظریه نشانهشناسی مایکل ریفاتر با بررسی تمام جوانب ساختاری شعر به تحلیل متن می‌پردازد. این نظریه مبتنی برساختار شعر، ارتباط دال‌ها با یکدیگر و رسیدن به دلالت نهایی شعر است. قصیده «انشودة المطر» روح رنج‌کشیده شاعر در غربت و تبعیدگاه و وضعیت جامعه عراق را به تصویر کشیده است و خواننده با هر بار خوانش این قصیده می‌تواند معانی جدیدی را کشف نماید، هم‌چنین این قصیده، مملو از دلالت‌های ضمنی، رمز و نشانه است، بر این اساس، قصیده مذکور، اثر مناسبی برای تحلیل نشانهشناختی است. این پژوهش با بهره‌گیری از نظریه نشانهشناختی ریفاتر، قصیده «انشودة المطر» را به شیوه توصیفی- تحلیلی به بحث گذارده است. به دیگر سخن این پژوهش با استخراج دقیق معنابن‌ها، انباشت‌ها، منظومه‌های توصیفی، هیپوگرام‌ها و شبکه ساختاری به تحلیل دلالت‌های شعری قصیده انشودة المطر پرداخته است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که بر مبنای رویکرد ریفاتر می‌توان دلالت‌های عمیق‌تری از جمله عشق به وطن، مبارزه، امید به تغییر و پیشرفت را از قصیده «أنشودة المطر» برداشت کرد. خوانش اکتشافی این قصیده بیانگر آن است که شاعر با توصیف چشمان معشوق سعی دارد با کلامی عاشقانه به ابراز دلتنگی خود بپردازد، اما خوانش پس‌کنشانه نشان می‌دهد معشوق شاعر، همان وطن است که شاعر در غربت و تبعیدگاه، از عشقش به وطن می‌گوید و هم-وطنان خود را به مبارزه و ایستادگی در برابر استبداد دعوت می‌کند. در این قصیده، چهار انباشت با چهار معنابن معشوق، طبیعت، باران و دریا و سه منظومه توصیفی با هسته‌های وطن، ظلم و ستم و امید به تغییر و تحول وجود دارد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Semiotic analysis of Badr Shakir al Sayyab's ode "Unshūdat almaṭar" based on Michael Riffaterre's semiotic theory
نویسندگان [English]
- fatemeh kazemi 1
- Ali Reza Hosseini 2
1 PhD of Arabic Language and Literature at Allameh Tabatabai University, Tehran
2 Assistant Professor of the Department of Arabic Language and Literature, Imam Khomeini International University (RA), Iran
چکیده [English]
Riffaterre's theory of semiotics analyzes the text by examining all the structural aspects of the poem, including accumulation, descriptive system, hypogram, and structural network. This theory is based on the structure of the poem, the relationship between the signifiers, and reaching the final meaning of the poem. The poem “Unshūdat almaṭar” depicts the suffering soul of the poet in hisexile, and the conditions of Iraqi society. Based on this, the mentioned ode is a suitable text for semiotic analysis. Using the semiotic theory of Michael Riffaterre, this research has discussed the ode" Unshūdat almaṭar" in an analytical-descriptive way. The findings of the research indicate that based on Riffaterre's approach, deeper meanings such as love for the homeland, struggle, hope for change and progress can be taken from the ode "Anshouda Al Matar". The exploratory reading of this ode shows that the poet is trying to express his longing by describing his lover's eyes with romantic words. The heuristic reading of this ode shows that the poet is trying to express his longing by describing his lover's eyes with romantic words But the retroactive reading shows that the poet's beloved is the homeland, and the poet speaks of his love for the homeland in his sojourn and exile and invites his compatriots to fight and stand against tyranny. In this ode, there are four accumulations with four sememes: beloved, nature, rain and sea, and three descriptive systems with the cores of homeland, oppression and hope for change and transformation.
کلیدواژه‌ها [English]
- Unshūdat almaṭar
- semiotics
- Riffaterre
- heuristic reading
- retroactive reading
منابع عربی
- قرآن‌کریم
- بنزینة، صفیة. (2013). القصیدة العربیة فی موازین الدراسات اللسانیة الحدیثة- قصیدة أنشودة المطر للسیاب أنموذجا-؛ بحث مقدم لنیل شهادة دکتوراه علوم فی الأدب العربی، جامعة السانیا وهران، الجزائر.
- الجندی، قاسم. (1993). بدرشاکر السیاب، شاعر المأساة والحداثة؛ بیروت: دارالمسیرة.
- الحراحشة، أحمد محمد مشرف. (لا تا). «قراءة جدیدة فی أنشودة المطر للسیاب»؛ مجلة الباحث، العدد 17، صص 89- 103.
- حلاوی، یوسف. (1994). الأسطورة فی الشعر العربی المعاصر؛ بیروت: دار الآداب.
- السیاب، بدر شاکر. (2016). دیوان بدر شاکر السیاب؛ المجلد الثانی. بیروت: دار العودة.
- الصباغ، رمضان. (2002). فی نقد الشعر العربی المعاصر (دراسة جمالیة)؛ دار الوفاء الإسکندریة.
- العشماوی، محمد زکی. (2005). أعلام الشعر الحدیث واتجاهاتهم الفنیة؛ دار المعرفة الجامعیة الإسکندریة.
- لمیس، تالی و خمیسی صبرینة. (2018). الصورة التشبیهیة فی قصیدة أنشودة المطر لبدرشاکر السیاب؛ مذکرة مقدمة لنیل شهادة اللیسانس فی اللغة والادب العربی، جامعة أکلی محمد أولحاج، البویرة.
- مالیة، بترونی وماحی حوریة. (2012). التناص فی قصیدة أنشودة المطر لبدر شاکر السیاب؛ مذکرة مقدمة لنیل شهادة اللیسانس فی الآداب واللغات، المرکز الجامعی العقید أکلی محمد اولحاج.
- متی، فائق. (لاتا)، الیوت، مصر: دار المعارف.
- میمونة، بن طاطة. (2017). الظواهر الاسلوبیة فی قصیدة أنشودة المطر لبدر شاکر السیاب؛ مذکرة تخرج لنیل شهادة الماستر تخصص أدب وحضارة العربیة، جامعة مستغانم، الجزائر.
- هادیپور نهزمی، یوسف، نیکتا صمیمی. (2011). «بدرشاکر السیاب واسطورة تموز بین الأساطیر»؛ إضاءات نقدیة، السنة الأولی، العدد الرابع، صص 135- 146.
منابع فارسی
- آذر، اسماعیل. (1398). «کاربست نظریۀ نشانهشناختی مایکل ریفاتر در تحلیل شعر شبی در حرم قدس رهی معیری»؛ فصلنامۀ فرهنگ رضوی، 7، (4)، صص 59- 76.
- برکت، بهزاد و طیبه افتخاری. (1389). «نشانهشناسی شعر: کاربست نظریۀ مایک ریفاتر بر شعر ای مرز پرگهر فروغ فرخزاد»؛ فصلنامۀ پژوهشهای زبان و ادبیات تطبیقی، دورۀ 1، شمارۀ 4، صص 109- 130.
- تنها، فاطمه و دیگران. (1400). «خوانش نشانهشناسی قصیدۀ "رحلة ثانیة لجلجامش" جواد الحطاب»؛ فصلنامۀ لسان مبین، سال دوازدهم، شمارۀ 43، ص 1- 21.
- ذاکری، سمیه و دیگران. (1398). «تحلیل نشانهشناختی معشوق در شعر شاملو بر اساس نظریۀ مایکل ریفاتر، مطالعۀ موردی شعر سرود آن کس که از کوچه به خانه بازمی‌گردد»؛ ادب غنایی، سال 17، شمارۀ 33، صص 97- 116.
- رسولنیا، امیرحسین، مریم آقاجانی. (1392). «مبارزه و پایداری در شعر بدرشاکر سیاب با تکیه بر شعر انشودة المطر»؛ ادب پایداری، شمارۀ 53، صص 51- 72.
- سلیمی، علی، پیمان صالحی. (1390). «خوانشهای متفاوت از افسانۀ سندباد در شعر معاصر عربی»؛ فصلنامۀ لسان مبین، سال دوم، شمارۀ 4، ص 24- 43.
- شاکری، جلیل و دیگران. (1396). «تحلیل شعر حلاج شفیعی‌کدکنی بر مبنای نظریۀ نشانهشناختی شعر مایکل ریفاتر»؛ مقالات نهمین همایش ملی پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی، بیرجند.
- صفوی، کوروش. (1398). آشنایی با نظریههای نقد ادبی؛ چاپ دوم، تهران: نشر علمی.
- طهماسبی، عدنان و ناصر زارع. (1390). «متناقضنما در نمادهای شعر انشودة المطر» ادب عربی، سال 3، شمارۀ 1، شمارۀ پیاپی3. صص 176- 198.
- فیاضمنش، پرند و علی صفایی‌سنگری. (1395). «خوانش شعر نوبت بر اساس رویکرد نشانهشناختی مایکل ریفاتر»؛ فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 43، صص 139- 159.
- محمدی، زهرا و ایوب اسماعیلنژاد. (1396). «کاربست نظریۀ مایکل ریفاتر بر شعر زمستان اخوان ثالث»؛ فصلنامۀ پازند، سال 13، شمارۀ 50- 51، صص 82- 91.
- مکاریک، ایرناریما. (1388). دانشنامۀ نظریههای ادبی معاصر؛ ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی؛ چاپ سوم، تهران: آگه.
- نبیلو، علیرضا. (1390). «کاربرد نظریۀ نشانهشناسی مایکل ریفاتر در تحلیل شعر ققنوس نیما»؛ پژوهشهای زبان‌شناختی در زبانهای خارجی، دورۀ 1، شمارۀ 2، صص 81- 94.
- نجفی‌ایوکی، علی و دیگران. (1398)، «نقد فرمالیستی سرودۀ «أنشودة المطرِ» بدرشاکر السیّاب»؛ فصلنامۀ زبان و ادبیات عربی، شمارۀ 21/2/178، صص51- 73.
)