نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان،ایران

2 دانشگاه شهید مدنی آذربایجان ، تبریز ، ایران

3 دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

4 استاد دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

10.30479/lm.2023.17776.3453

چکیده

بنا بر یافته‌های زبان‌شناسی شناختی‌، بدن انسان و تجربه‌های فیزیکی او نقش مهمی در معماری شناختی وی دارد؛ موضوعی که تحت عنوان «شناخت بدنمند» از محوری‌ترین اصول نگرش ‌شناختی به زبان است. یکی از نمود‌های این اصل، استفاده از بدن واژه‌ها در توصیف مفاهیم انتزاعی است؛ پدیده‌ای که در همۀ زبان‌ها یافت می‌شود و بستری مناسب برای مطالعه مفهوم‌پردازی‌های ذهنی و به‌تبع آن فرهنگی هر قومی است. پژوهش حاضر با تکیه‌بر روش توصیفی- تحلیلی، نام اندام «عین» را به عنوان پربسامدترین اندام واژه‌ در فرهنگ سه‌جلدی «المعجم الموسوعی للتعبیر الاصطلاحی فی اللغة العربیة» اثر «محمد محمد داود» مورد واکاوی قرار داده است تا مشخص نماید عرب‌زبانان چگونه و در مفهوم‌سازی چه حوزه‌هایی از آن استفاده کرده‌اند؟ بررسی داده‌ها حاکی از آن است که نام اندام «عین» در این زبان ابزاری شناختی است که مفهوم پرداز حوزه‌های مقصد متعددی است که بیشتر آن‌ها حوزه‌های انتزاعی هستند و با حوزه‌های مقصد متداولی که «کووچش» (1946) معرفی کرده است همخوانی دارند؛ «حالت‌ها و کنش‌های روان‌شناختی و ذهنی»، «تجربه‌ها» و «فرآیندهای اجتماعی» ازجملۀ آن‌هاست که در این میان، بسامد «حوزه‌های عملکردهای روان‌شناختی و ذهنی» قابل تأمل است. تحلیل شناختی این اصطلاحات با سازوکار‌های شناختیِِ استعارۀ مفهومی، مجاز مفهومی و دانش متعارف قابل انطباق است که نگاشت‌های استعاری «چشم، ظرف است»، «چشم، انسان است» و مجاز «ابزار به جای کنش»، از بیشترین فراوانی برخوردار است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A cognitive study of the conceptualization of the body part "eye" in Arabic Idioms

نویسندگان [English]

  • somayye heydari 1
  • mohammadreza eslami 2
  • Ali GHahramani 3
  • Mahin Hajizadeh 4

1 PhD student of Arabic language and literature, Shahid Madani University of Azerbaijan

2 shahid madani azarbayjan , tabriz , iran

3 Azarbaijan SHahid Madani University

4 azarbaijan shahid madai university

چکیده [English]

Cognitive linguistics research has revealed that the human body and its physical experiences are integral components of cognitive architecture. The concept of "embodied cognition" is a fundamental principle within the Cognitive linguistics. The utilization of linguistic expressions to depict abstract notions is a manifestation of a fundamental principle. This phenomenon is ubiquitous across all languages and presents a viable avenue for investigating the cognitive and cultural conceptualizations of various ethnic groups. Utilizing the descriptive-analytical approach, the current study has examined the term "Ayn" in the three-volume work of "Al-Maajm al-Musaoi Lal-Tabir al-Istalahi fi Al-Lagha Al-Arabiya" authored by Mohammed Mohammad Dawood. The objective of this investigation was to ascertain how Arabic speakers have employed this term in conceptualization and to identify the specific regions where it is most frequently used. The findings of the data analysis suggested that the term "Ayn" in this language serves as a cognitive instrument that conceptualizes multiple target domains, many of which pertain to abstract domains. These target domains align with the ones introduced by Kovecses (1946), including "psychological and mental states and actions," "experiences," and "social processes." Notably, the frequency of the "psychological and mental performance domains" is noteworthy among these domains. The cognitive examination of these concepts can be customized to the cognitive processes of conceptual metaphor, conceptual metonymy, and conventional knowledge. The metaphorical mappings "eye is a container," "eye is a person," and metonymy of "a tool instead of an action" is noted to be among the most prevalent.

کلیدواژه‌ها [English]

  • cognitivelinguistics
  • embodiment conceptualization
  • body part"
  • eye"
  • منابع عربی

    • إبن فارس، أحمدبن فارس‌بن زکریاء القزوینی الرازی أبوالحسین. (1399 هـ - 1979 م). معجم مقاییس اللغة؛ تحقیق عبدالسلام محمد هارون. بیروت: دارالفکر.
    • ابن‌منظور، ابوالفضل‌ جمال‌الدین‌محمدبن مکرم‌بن على. (1981). لسان‌العرب؛ الطبعة الثالثة. بیروت: دار صادر.
    • ابن‌هشام أنصاری، جمال‌الدین. (۱۹۷۹). مغنی اللبیب عـن کتـب الأعاریـب؛ الطبعة الخامسة. بیروت: مکتبة بنی‌هاشمی.
    • داوود، محمد. (2014). المعجم الموسوعی للتعبیر الاصطلاحی فی اللغة العربیة؛ الطبعة الاولی. القاهرة، دار­النهضة مصر للنشر.
    • الزمخشری. محمودبن عمر. (1407). الکشاف عن حقائق التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل؛ بیروت: دار الکتاب العربی.
    • الفراهیدی، خلیل‌بن احمد. ( 1409 ق(. کتاب العین؛ الطبعة الثانیة، قم: هجرت.

    منابع فارسی

    • ابن‌الرّسول، سیدمحمدرضا و مرضیه، قربان‌خانی و احسان، گل‌احمر. (1391 ش). «معانی غیرمستقیم جملات پرسشی از دیدگاه کاربردشناسی زبان و بلاغت عربی»؛ فصلنامة پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، دورة 3، شمارة 3، صص 1- 25.
    • اونز، ویوین. (1398). واژه‌نامۀ توصیفی زبان‌شناسی شناختی؛ ترجمۀ حدائق رضایی و مینا قندهای. قم: لوگوس.
    • پورابراهیم، شیرین و همکاران. (1391). بررسی معنی شناختی استعارۀ صورت در زبان قرآن؛ فصلنامة لسان مبین (پژوهش ادب عربی). سال چهارم، دورة جدید، شمارة نهم، پاییز 1391 صص 1- 18.
    • راسخ‌مهند، محمد. (1393). در­آمدی بر زبان­شناسی شناختی نظریه و مفاهیم؛ تهران: سمت.

     

    • راسل، برتراند آرتور ویلیام. (1345 ش). جهانی که من می‌شناسم؛ ترجمۀ روح‌الله عبّاسی، چاپ اول، تهران: امیرکبیر.
    • صبوری، نرجس و آسیه، ذبیح‌نیا. (1396). «بررسی مفهوم‌سازی‌های چشم در غزلیات حافظ از دیدگاه شناختی»؛ پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت، سال 7، شمارۀ 2، پاییز و زمستان 1397. صص 115- 134.
    • قادری، سلیمان و محمد، عمو­زاده و منوچهر، توانگر. (1395). «زبانشناسی شناختی: الگوی شناختی چشم در بوستان سعدی»؛ زبان فارسی و گویش‌های ایرانی، سال 1، دورۀ اول بهار و تابستان 1395، صص 71- 95.
    • قادری، سلیمان. (1392). «استعاره، بدن و فرهنگ: مفهوم‌پردازی دل، جگر و چشم در بوستان سعدی»؛ فصلنامۀ علمی- پژوهشی نقد ادبی، سال 6، شمارۀ 23، پاییز 1392، صص 105- 123.
    • کوچش، زلتن. (1393). مقدمه­ای کاربردی بر استعاره؛ ترجمۀ شیرین پورابراهیم. تهران: سمت.
    • کوچش، زولتان. (1397). مفاهیم عاطفی؛ ترجمۀ بیتا قوچانی. تهران: پارسی.
    • گرجامی، جواد و عادل، آزاددل. (1397). «بررسی مفهوم فناپذیری دنیا در شعر امام علی (ع) بر اساس الگوی بدنمندی شناخت در نظریۀ معناشناسی شناختی»؛ ادب عربی، سال 10، شمارۀ 2، صص 207- 225.
    • گیررتس، د. (1955). نظریه­های معنی‌شناسی واژگانی؛ ترجمۀ کوروش صفوی. تهران: علمی.
    • لبش، علی‌اکبر. (1394). نگاهی به فرآیند مقوله‌بندی در معناشناسی شناختی؛ قم: آتریسا.
    • لیکاف، ج و جانسون، م. (13۹۴).فلسفۀ جسمانی: ذهن جسمانی و چالش آن با اندیشۀ غرب؛ ترجمۀ جهانشاه میرزابیگی. تهران: آگاه.
    • لیکاف، ج و جانسون، م. (1397). استعاره­هایی که با آن­ها زندگی می­کنیم؛ ترجمۀ جهانشاه میرزابیگی. تهران: آگاه.
    • هاشمی، زهره. (1389). «نظریۀ استعارۀ مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون»؛ مجلۀ ادب‌پژوهی، شمارۀ 12، صص 119- 140.
    •  

      • Barcelona,A. (2003). Metaphor and metonymy at the crossroads: A cognitive perspective ; (pp. 1-28). Berlin/New York: Mouton de Gruyter.
      • Evans,v and Green,M. (2006). Cognitive Linguistics: An Introduction, Edinburgh University Press.
      • Gibbs, R w, Jr. (2006). Embodiment and Cognition ; Cambridge: Cambridge University Press.
      • lee,D (2001), Congnitive Linguistics, Newyork, Oxford Univver sity

                 Press.

      • Panther, K. & Thornburg, L. (2003). Pragmatic Inferencing in Metonymy; Amsterdam: John Benjamins.

       

      • Sweetser, E. (1990). From Etymology to Pragmatics: Metaphorical and Cultural Aspects of Semantic Structure; Cambridge: Cambridge University.
      • Yu, N. (2003). Metaphor, body, and culture: The Chinese

                 understanding of gallbladder and courage. Metaphor and Symbol; 18         (1): 13–31

      • (2003). The Bodily Dimension of Meaning in Chinese: What Do We Do and Mean With "Hands?; In: Eugene H. Casad & Gary B. Palmer (eds.) Cognitive Linguistics and Non-Indo- European Languages. Berlin: Mouton de Gruter.
      • Zahedi, K. (2012). Body parts in language: A cognitive semiosis of human mind; Procedia - Social and Behavioral Sciences. 32, 334-338.

      منابع الکترونیکی

      مجلۀ پزشکی دکتر سلام. (1396). https://www.hidoctor.ir/260357