نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

این پژوهش از دیدگاه زبان‌شناختی به این مسأله می‌پردازد که ترجمه‌ی شعر چگونه ماهیت زبانیِ شعر عربی و مؤلفه‌های سازنده‌ی آن را به زبان فارسی منتقل می‌کند؟ روش پژوهش تحلیلی- تطبیقی است. در بخش تحلیلی، ابتدا برمبنای نظریه‌ی فرمالیسم ماهیت شعر و چهار مؤلفه‌ی سازنده‌ی آن (هنرسازه‌ها، نظام، ریتم، و درون‌مایه) تبیین می‌شوند. سپس با مطالعه‌ی نمونه‌هایی از ترجمه‌ی شعر از عربی به فارسی، چارچوبی زبان‌شناختی برای تحلیل این کنش طرح می‌شود. این تحلیل نشان می‌دهد ترجمه برای حفظ ماهیت شعر عربی در زبان فارسی، نقش شعریِ زبان را در زبان فارسی فعال می‌کند تا اثری تولید کند که از نظر نحوه‌ی کاربست عناصر زبانی با اثر اصلی معادل باشد. این تعادل از طریق بازآفرینیِ چهار مؤلفه‌ی سازنده‌ی فرم شعر عربی در قالب فرم شعر فارسی حاصل می‌شود. در بخش تطبیقی، مطالعه‌ی نمونه‌هایی از قصیده‌ی لامیة العجم همراه با ترجمه‌ی فارسی آن، چگونگیِ این بازآفرینی را عملا نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A linguistic Framework for Analysis of Translating Arabic poem to Persian: based on Formalism

نویسندگان [English]

  • Reza nazemian
  • Hesam Hajmomen

چکیده [English]

The following paper is in an effort to attain a visionary framework for action analysis of Arabic to Persian poem translation. In this respect, based on formalistic studies, aspects and differentiations with other linguistic compositions are analyzed in order to gain basic criteria of poem. Analyzing poem structure based on four key criteria of structural art, theme, rhythm and system, we can review the action of poem translation in regard of recreation of poem characteristics. This review forms in focuses on the idea of recreation of Arabic poem form in the exact Persian form. Recreation of structural poem art, recreation of theme, recreation of rhythm, as well as recreation of the system. In the end, through this theoretic approach with formalistic point of view, we analyze the Arabic poems of Toghraee Isfahani, translated to Persian.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Translatability of Poetry
  • Translating Arabic Poem
  • Formalism
  • Recreation of Poem Form
منابع
کتاب‌های فارسی
-         احمدی، بابک. (1380ش). ساختار و تأویل متن؛ تهران: مرکز.
-         .................... . (1381ش). حقیقت و زیبایی: درس­های فلسفه هنر؛ تهران: مرکز.
-         الهی، بیژن. (1392ش). مناعی و قطعات حلاج؛ تهران: سه­پنج.
-         ایگلتون، تری. (1394ش). پیش­درآمدی بر نظریۀ ادبی؛ ترجمة عباس مخبر، تهران: مرکز.
-         برسلر، چارلز. (1389ش). درآمدی بر نظریه­ها و روش­های نقد ادبی؛ ترجمة مصطفی عابدینی، تهران: نیلوفر.
-         سعدی، مصلح بن عبدالله. (1386ش). کلیات سعدی؛ تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: مهراد.
-         سلدن، رامان. (1392ش). راهنمای نظریۀ ادبی معاصر؛ ترجمة عباس مخبر، تهران: طرح نو.
-         شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1392ش). موسیقی شعر؛ تهران: آگه.
-         .................. . (1391ش). رستاخیز کلمات؛ تهران: سخن.
-         .................. . (1375ش). صور خیال در شعر فارسی؛ تهران: آگاه.
-         صفوی، کورش. (1390ش). از زبانشناسی به ادبیات؛ جلد اول، تهران: چشمه.
-         ...................... . (1390ش). از زبانشناسی به ادبیات؛ جلد دوم، تهران: سورة مهر.
-         .................. . (1391ش). آشنایی با زبا­شناسی در مطالعات ادب فارسی؛ تهران: علمی.
-         فیلد، اندرو. (1391ش). سیری در نقد ادبیات روس؛ ترجمة ابراهیم یونسی، تهران: نگاه.
-         ویدوسون، پیتر و رامان سلدن. (1387ش). راهنمای نظریۀ ادبی معاصر؛ ترجمة عباس مخبر، تهران: طرح نو.
-         مقالات فارسی
-         آل بویه لنگرودی، عبدالعلی. (1392ش). «چالش­های ترجمة شعر از عربی به فارسی»؛ پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عرب، س3، ش7، صص 13-40.
-         آیخن باوم، بوریس. (1392ش). «نظریة روش فرمال»؛ نظریة ادبیات، ترجمة عاطفه طاهایی. تهران: دات. صص 31-79.
-         اشکلوفسکی، ویکتور. (1392ش). «هنر همچون فرآیند»؛ نظریۀ ادبیات، ترجمة عاطفه طاهایی، تهران: دات، صص 81-106.
-         بریک، اوسیب. (1392ش). «ریتم و نحو»؛ نظریۀ ادبیات، ترجمة عاطفه طاهایی، تهران: دات، صص 159-169.
-         پاز، اُکتاویو. (1353ش). «ترجمه»؛ مجلة پیام یونسکو، ش 66، صص 36-40.
-         توماشفسکی، بوریس. (1392ش). «درون­مایگان»؛ نظریۀ ادبیات، ترجمة عاطفه طاهایی، تهران: دات، صص 293-341.
-         حبیب­اللّهی، ابوالقاسم. (1346ش). «ترجمة شعر به شعر»؛ نشریة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، س3، ش9، صص 15- 22.
-         سجادی، ضیاء­الدین. (2535 شاهنشاهی). «ترجمة قصیدة برده به شعر فارسی»؛ مجموعه مقالات همائی‌نامه، تهران: انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی، صص 193-204.
-         شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1381ش). «در ترجمه­ناپذیری شعر»؛ ایرانشناسی، بنیاد مطالعات ایران، ش56،  صص 743-749.
-         صفوی، کورش. (1388ش). «عملکرد نشانه­های زبان در آفرینش ادبی»؛ زبان و ادب پارسی، ش41، صص 9-21.
-         عباسی، جمشید و سالار منافی اناری. (1382ش). «روش­های ترجمة شعر: بازسازی صورت و محتوا»؛ مطالعات ترجمه، س1، ش4، صص 53-74.
-         محسنی­نیا، ناصر و مجید بهره­ور. (1385ش). «بررسی ترجمه‌های قصاید نامدار عربی به شعر فارسی»؛ مطالعات ایرانی، س5، ش10، صص 191-212.
-         محقّق، مهدی. (1379ش). «ترجمۀ منثور و منظوم لامیة العجم طغرایی اصفهانی»؛ مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، س2، ش20 و 21، صص 1-26.
-         منافی اناری، سالار. (1382ش). «حدود ترجمه­پذیری شعر»؛ مطالعات ترجمه، ش1، صص9-30.
-         مقدادی، بهرام. (1355ش). «گفتار در ترجمه­پذیری شعر»؛ مجلة دانشکده دانشگاه تهران، ش10، صص 76- 81.
-         نیوا، ژرژ. (1373ش). «نظر اجمالی به فرمالیسم روس»؛ ترجمة رضا سیدحسینی، فصلنامة ارغنون، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صص 17-25.
-         یاکوبسن، رومن. (1388ش). «زبانشناسی و شعرشناسی»؛ ترجمة کورش صفوی، ساخت­گرایی و پساساخت­گرایی و مطالعات ادبی، تهران: سورة مهر، صص 91-108.
-         مقالات عربی
-         رحیمی خویگانی، محمد و الآخرین. (1438ق). «الترجمة عند الأدباء والبلاغیین الفرس القدماء»؛ مجلة الجمعیة الإیرانیة للغة العربیة وآدابها، المجلد 12، العدد 40، صص 78-59.
-         رحیمی خویگانی، محمد و نرگس گنجی. (1437ق). «بین الترجمة‌ والتناص»؛ مجلة بحوث فی اللغة العربیة، المجلد 7، العدد 12، صص 43- 56.
-         رحیمی خویگانی، محمد و نرگس گنجی. (1434ق). «القصیدة البشریة وترجمتها الفارسیة المنظومة من منظور موسیقیّ»؛ إضاءات نقدیة فی الأدبین العربی والفارسی، المجلد 3، العدد 10، صص 209- 226.