نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه زابل
2 کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زابل
چکیده
نحوۀ بهکارگیری عنصر زمان در برخی از داستانهای مدرن، داستان را به فرآیندی دیریاب برای دریافتکننده تبدیل میکند. امروزه نظم حاکم در داستانهای سنتی، جای خود را به آشفتگی در داستانهای مدرن میدهد؛ چراکه برخی داستانپردازان با وارد ساختن خاطرات، رؤیاها و کابوسهای انسان در جوامع مدرن به عنوان تکنیکی جدید، باعث میشوند که مرزهای زمان، دچار فروپاشی شود و بالطبع، سرعت سیر داستان و تکرار برخی رویدادها نیز دستخوش تغییر شود. ژرار ژنت، برای تسهیل در این زمینه، سه جنبۀ مهم دلالت مقولة زمان؛ یعنی ترتیب، سرعت و تکرار را در قالب نظریۀ مشهور «نظم، تداوم و بسامد» مطرح کرده است که از آن به عنوان جامعترین نظریه در باب تحلیل عنصر زمان در روایت یاد میشود. جستار حاضر، نحوۀ استفاده از این عنصر را در داستانهای کوتاه «نخلۀ علی الجدول» نوشتۀ الطیب صالح؛ رماننویس نامدار سودانی و «عشق روی پیادهرو» اثر مصطفی مستور نویسندة ایرانی بر مبنای آرای ژنت، مطالعه میکند. دو داستانپرداز، در بهکارگیری بازیهای زمانی در پردازش داستان کوتاه، همسو هستند. نتایج تحقیق، نشان میدهد که ترتیب رویدادها در دو داستان از سوی دو نویسنده، دچار آشفتگیشده تا با آشفتگی روحی انسان در جوامع مدرن، همخوانی داشته باشد. از میان تکنیکهای کاهش و افزایش سرعت روایت، دو نویسنده، بیشتر از درنگ توصیفی استفاده کرده، باعث شکافهای طولانی و تعلیق در داستانها شدهاند و با تکنیک روایت چندباره یا مکرر به برجستگی رخدادهای مهم پرداختهاند.
کلیدواژهها
برتنس، هانس. (۱۳۸۳). مبانی نظریه ادبی؛ ترجمة محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: نشر ماهی.
- پاینده، حسین. (1389). داستان کوتاه در ایران (داستانهای مدرن)؛ تهران: انتشارات نیلوفر.
- تولان، مایکل .( 1383).درآمدی نقادانه - زبانشناختی بر روایت؛ ترجمة ابوالفضل حری، چاپ اوّل، تهران: بنیاد سینمایی فارابی.
- حاجتی، سمیه و احمد رضی. (۱۳۹۱). «کارکرد کنشهای ارتباطی برونزمانی در داستانهای مصطفی مستور»؛ فصلنامۀ کاوشنامه، سال سیزدهم، شمارۀ ۲۵، صص165-196.
- چتمن، سیمور. (1390). داستان و گفتمان(ساختار روایی در داستان و فیلم)؛ ترجمۀ راضیه سادات میر خندان، تهران: انتشارات مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما.
- ریمون کنان، شلومیت. (1387). روایت داستانی: بوطیقای معاصر؛ ترجمۀ ابوالفضل حرّی، تهران: انتشارات نیلوفر.
- صالح، الطیب. (۱۳۹۱). فصل مهاجرت به شمال؛ ترجمۀ مهدی غبرایی، تهران: نشر پوینده.
- قاسمی پور، قدرت. (1387). «زمان و روایت»، فصلنامة نقد ادبی، سال اول، شمارۀ دوم، صص 122-143.
- کالر، جاناتان. (۱۳۹۰). در جستجوی نشانهها؛ ترجمة لیلا صادقی و تینا امراللهی، تهران: نشر علم.
- لاج، دیوید. (۱۳۹۱). هنر داستاننویسی؛ ترجمة رضا رضایی، تهران: نشر نی.
- مستور، مصطفی. (۱۳۹۰)، عشق روی پیادهرو؛ تهران: چشمه.
- میرعابدینی، حسن. (1386). فرهنگ داستاننویسان ایران؛ تهران: چشمه.
ب) منابع عربی
- بحراوی، حسن. (۱۹۹۰م). بنیه الشکل الروائی (الفضاء، الزمن، الشخصیه)؛ بیروت: منشورات المرکز الثقافی العربی.
- جینت، جیرار. (۱۹۹۷م). خطاب الحکایه؛ بحث فی المنهج، ترجمة محمد معتصم، عبدالجلیل الأزدی، عمر حلی، القاهره: المجلس الأعلی للثقافه.
- زیتونی، لطیف. (۲۰۰۲م). معجم مصطلحات نقد الروایه؛ بیروت: دار النهار للنشر.
- صالح، الطیب. (۲۰۱۰م). الأعمال الکامله؛ بیروت: دارالعوده.
- عزام، محمد. (۲۰۰۵) شعریه الخطاب السردی، دمشق: اتحاد کتاب العرب.
- قاسم، سیزا. (۱۹۸۴م). بناء الروایه؛ دراسه مقارنه لثلاثیه نجیب محفوظ، قاهره: منشورات الهیئه العامه المصریه.
- قصراوی، مها حسن. (2004م). الزمن فی الروایة العربیة؛ الطبعة الاولی، بیروت: الموسسۀ العربیة للدراسات و النشر.
- لحمدانی، حمید. (۱۹۹۱م). بنیه النص السردی من منظور النقد الأدبی؛ بیروت: المرکز الثقافی العربی.