نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه بجنورد

2 دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

سنت مقامه­نویسی در جهان اسلام با بدیع الزمان همدانی در قرن چهارم هجری به صورت رسمی مطرح شد. مقامات متأثر از اوضاع فرهنگی و اجتماعی حاکم بر جهان اسلام در میان عرب‌ها شیوع فراوان یافت و به مرزهای غربی جهان اسلام؛ یعنی اندلس رسید. از سوی دیگر، نوع ادبی خاصی در قرن شانزدهم میلادی در اسپانیا پا به عرصۀ وجود گذاشت که بی‌شباهت به مقامه­نویسی نیست. این نوع خاص که در نگارش داستان‌ها و رمان‌ها به کار گرفته شد، پس از مدتی در سراسر اروپا منتشر گردید. در این نوشتار به بررسی سابقۀ تاریخی و ویژگی‌های برجستۀ مقامات عربی، با تکیه بر مقامات حریری و مقایسة آن با داستان «زندگانی عصاکش ترمسی»- به عنوان اولین اثر برجستة پیکارسکی در غرب- پرداخته، همسانی­ها و ناهمسانی­های این دو نشان داده شد. از این رهگذر می‌توان علاوه بر ارائۀ نگاهی انتقادی- تطبیقی به مقامه­نویسی و رمان یا داستان پیکارسک، به تأثیر احتمالی مقامه‌نویسی در سنت پیکارسک‌نویسی مغرب زمین پرداخت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Maqāmah and Picaresque: Based on Maqāma of Al-Hariri, and The Life and Adventures of Lazarillo de Tormes

نویسندگان [English]

  • Mojtaba Mojarrad 1
  • Hasan Abdollahi 2

1

2

منابع و مآخذ
الف) منابع فارسی
-    ابریشمی، احمد. (1357). زندگانی عصاکش ترمسی و شرح کامیابی­ها و ناکامی­های وی؛ به قلم نویسنده ناشناس اسپانیایی، تهران: آگاه.
-        بهار، محمد تقی. (1388). سبک شناسی؛ تهران: انتشارات زوّار.
-        حریری، فارس ابراهیم. ( 1346). «مقامه‌نویسی در ادبیات فارسی و تأثیر مقامات عربی در آن»؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-    حقدادی، عبدالرحیم. (1379). «بحثی در چگونگی پیدایش مقامات در ادب عربی»؛ مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، پاییز، شمارة 155، صص251-268.
-        ذکاوتی قره گزلو، علیرضا. (1363). «مقامه نویسی بعد از بدیع الزمان»؛ معارف، مرداد-آبان، شمارة2، صص59-86.
-        -----------------.(1364). «حریری و مقامات او»؛ نشر دانش، خرداد و تیر، شمارة 28، صص249-257.
-        رواقی، علی. (1365). ترجمة فارسی کهن مقامات حریری؛ موسسه فرهنگی شهید محمد رواقی.
-        سیبر، هری چارلز. (1389). پیکارسک (داستان قلاشان)؛ ترجمة فرزانه طاهری، تهران: نشر مرکز.
-        کالمت، ژوزف لویی آنتوان. (1368). تاریخ اسپانیا؛ ترجمة امیر معزی، با مقدمة ایرج افشار. بی­جا: بی­نا.
-    ورنر، فردریش؛ هنری ملون دوید. (1388). چشم انداز ادبیات تطبیقی غرب: از دانته تا یوجین اونیل؛ ترجمة نسرین پروینی، تهران: انتشارات سخن.
ب) منابع عربی
-         ابن­خلکان، ابوعباس شمس الدین. (1978م). وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان؛ حققه دکتور احسان عباس، بیروت: دارصادر.
-         ابن عماد حنبلی، ابوالفلاح. (1986م). شذرات الذهب فی اخبار من ذهب‏؛ تحقیق الأرناؤوط، دمشق- بیروت: دار ابن کثیر.
-         ابن­منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب؛ بیروت: دارصادر.
-         حریری، ابومحمد قاسم بن علی. (1413ق/1992م). مقامات الحریری المسمی بالمقامات الادبیة؛ بیروت: دارالکتب العلمیة.
-         حموی، یاقوت. (1980م/1400ق). معجم الادباء؛ بیروت: دارالفکر.
-         ذهبی، شمس­الدین. (1993م). تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام؛ تحقیق عمر عبد السلام تدمرى، بیروت: دارالکتاب العربی.
-     زرکلی، خیرالدین بن محمود. (1396ق). الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و  المستعربین و المستشرقین؛ بیروت. دارالعلم للملایین.
-         شریشی، ابوعباس احمد بن عبدالمومن. (1998م). شرح مقامات حریری؛ تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: المکتبۀ العصریه.
-        قلقشندی، احمد بن علی. (1407ق). صبح الاعشی فی کتابۀ الانشاء؛ تصحیح محمد حسین شمس الدین، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ج) منابع لاتین
- Best, O. F. (1963/1964). Para la etimología de pícaro, in Nueva Revista de Filología Hispánica, Vol. 17, No. 3/4
 - James T. Monroe. (1983). The art of Badi'u 'l-Zaman al-Hamadhani as picaresque narrative (American University of Beirut).