پژوهشهای زبانشناسی کاربردی در حوزه زبان عربی
فرشته شاهین؛ سید مهدی مسبوق؛ مرتضی قائمی
چکیده
نظریة نحو کارکردگرای احمد المتوکل در قرن بیستم، متأثر از رویکرد زبانشناسی نقشگرا است. این نظریه، واحد تحلیل دستوری متن را پارهگفتار میداند که بیان کنندة مقاصد گفتمانی گویشوران است. نحو کارکردگرا، سازههای کلامی را در سه سطح معناشناختی، نحوشناختی و کاربردشناختی مورد بررسی قرار میدهد. سطح کاربردشناختی مهمترین بعد این نظریه ...
بیشتر
نظریة نحو کارکردگرای احمد المتوکل در قرن بیستم، متأثر از رویکرد زبانشناسی نقشگرا است. این نظریه، واحد تحلیل دستوری متن را پارهگفتار میداند که بیان کنندة مقاصد گفتمانی گویشوران است. نحو کارکردگرا، سازههای کلامی را در سه سطح معناشناختی، نحوشناختی و کاربردشناختی مورد بررسی قرار میدهد. سطح کاربردشناختی مهمترین بعد این نظریه است؛ چرا که در تولید معنا و ساخت گفتمان کارکرد اساسی دارد. پژوهش حاضر که با روش توصیفیتحلیلی سامان یافته، کوشیده ضمن معرفی ابعاد و مؤلفههای نحو کارکردگرا، کاربست آن در متون دینی را مورد سنجش و ارزیابی قرار دهد و برای نیل به این هدف، نامه سی و یکم نهجالبلاغه را به عنوان پیکره پژوهش انتخاب نموده است. برآیند پژوهش نشان داد، کانون مهمترین نقش را ایفا میکند. انباشت کانون، بیانگر وجه معرفتی نامه و تلاش گفتهساز برای ساخت هویت دینی است. همچنین کانون در تثبیت معنا، ترسیم قلمرو گفتمان و ایجاد بست گفتمانی نقش اساسی دارد. منادی کاربردشناختی، در این نامه افزون بر کارکرد منظورشناختی، در انسجام بخشی ساختاری و یکپارچهسازی گفتمانی هم نقشآفرین است. دامنه توضیحی نیز متناسب با اهداف منظورشناختی در کلام امام (ع) کاربرد دارد. همچنین با توجه به انبوه ساخت کانونی نامه، در آن اثری از مبتدای گفتمانی دیده نمیشود.
پژوهشهای زبانشناسی کاربردی در حوزه زبان عربی
نجمه رمضانی؛ ریحانه ملازاده؛ فاطمه اکبری زاده
چکیده
پژوهش میانرشتهای ادبیات در بستر علم زبانشناسی و نشانهشناسی به خوانش لایههای دلالتی متون میانجامد که از میان راهبردهای نوین نقد شعر، الگوی نشانهشناسی مایکل ریفاتر بسیار کارآمد است. این الگو، خواننده محور بوده و بنای آن بر بازتاب و توانش ادبی خواننده استوار است. نشانههای متن در تعامل با خواننده و نشانههای درون متنی شعر ...
بیشتر
پژوهش میانرشتهای ادبیات در بستر علم زبانشناسی و نشانهشناسی به خوانش لایههای دلالتی متون میانجامد که از میان راهبردهای نوین نقد شعر، الگوی نشانهشناسی مایکل ریفاتر بسیار کارآمد است. این الگو، خواننده محور بوده و بنای آن بر بازتاب و توانش ادبی خواننده استوار است. نشانههای متن در تعامل با خواننده و نشانههای درون متنی شعر در پیوستار معنایی با خوانش اکتشافی و پسکنشانه قابل دریافت است. جستار حاضر به قصیده شاعر مصری - هاشم الرفاعی - با عنوان «یوم الجلاء» میکوشد به روش توصیفی-تحلیلی با تکیه بر الگوی نشانهشناسی ریفاتر، بنیان و خوشههای معنایی متن را بررسی کند. از اینرو برای کشف معانی پنهان شعر، ابتدا با خوانش اکتشافی به فهم معنای ظاهری و سپس با خوانش پسکنشانه، دلالتهای زبان شعری بازنمایی میشود تا با واکاوی انباشتها و منظومههای توصیفی، به هیپوگرام و ماتریس ساختاری قصیده دست یافته و مقصود شاعر از سرودن این قصیده تبیین گردد. نتایج نشان میدهد پنج انباشت «گذر زمان، پایداری و اتحاد هممیهنان، بیگانگان، ملت عرب و کشور مصر» معنابنهای اصلی قصیده، و سه منظومه توصیفی «روز عقب نشینی، نفرت و خشم علیه دشمنان و وضعیت سیاسی» گستره فکری شاعر را نمایان میسازند. هیپوگرامهای قصیده با محوریت نوید شادی و پیروزی پس از تحمل سختی و استعمار بیگانگان بیان شده است. طبق ماتریس ساختاری در ابتدا غلبه بر دشمنان بشارت داده شده و در ادامه با تأکید بر ابراز ذلت و عذاب مصریان از سلطهجویی بیگانگان، از ظهور انقلابهای مردمی صحبت کرده و در پایان به شادمانی زمان پیروزی اشاره میکند.
پژوهشهای زبانشناسی کاربردی در حوزه زبان عربی
سید احمد موسوی پناه
چکیده
التداولیة من فروع السیمیائیة المهمة التی ظهرت فی النصف الثانی من القرن الفائت وتعنی أن المعنی یتداول بین ثلاثة أطراف هم: المُرسِل والمُرسَل إلیه والسیاق، ونظرا إلی اهتمامها بالسیاق فیجب علی المتکلم أن یرتب الکلمات حسب المقتضی الذی یتطلبه المقام السیاق والدلالة التی یقصد إیصالها إلی المتلقی من خلال رسالته (النص)، ومن أهم النظریات ...
بیشتر
التداولیة من فروع السیمیائیة المهمة التی ظهرت فی النصف الثانی من القرن الفائت وتعنی أن المعنی یتداول بین ثلاثة أطراف هم: المُرسِل والمُرسَل إلیه والسیاق، ونظرا إلی اهتمامها بالسیاق فیجب علی المتکلم أن یرتب الکلمات حسب المقتضی الذی یتطلبه المقام السیاق والدلالة التی یقصد إیصالها إلی المتلقی من خلال رسالته (النص)، ومن أهم النظریات التی خرجت من صلب هذا العلم الحدیث یمکن الإشارة إلی نظریة الاستلزام الحواری عند غرایس. ویحدد غرایس فی هذه النظریة أن علی المتحاورین الالتزام بمبدأ التعاون الذی یتفرع إلی أربعة قواعد تضبط مسار الحوار: الأولی قاعدة الکم والثانیة قاعدة الکیف والثالثة قاعدة الملائمة والرابعة قاعدة الجهة أو الطریقة. یهدف هذا البحث من خلال المنهج الوصفی- التحلیلی واعتمادا علی نظریة غرایس إلی دراسة مبدأ التعاون بقواعده الأربع فی المظهر الثانی من مسرحیة "الحسین ثائرا" للکاتب المصری عبد الرحمن الشرقاوی، وقد توصل إلی أن أطراف الحوار قد اخترقوا القاعدة الأولی والثانیة بنسبة أکبر قیاسا بغیرها من قواعد مبدأ التعاون الأخری ثم یلیه القاعدة الثالثة وبعد ذلک الرابعة. کما اتضح أن اختراق هذه القواعد کان من أجل الاهتمام بمعنی أکثر ضرورة من الجواب المعتاد والمتوقع ولمناسبة السیاق الذی یرد فیه الحوار. یعتمد المتحاورون فی هذا المظهر من المسرحیة أحیانا علی الطریقة غیر المباشرة لتخطئة بعضهم البعض. فی قاعدة الکم حصل الخرق لمبدأ التعاون بطریقتین: الأولی عبر إسقاط بعض الألفاظ. والثانیة من خلال إعطاء قدرا أکبر من المعلومات والألفاظ.
پژوهشهای زبانشناسی کاربردی در حوزه زبان عربی
رضا درویش زاده؛ علی اکبر احمدی چناری؛ عبدالباسط عرب یوسف آبادی
چکیده
امروزه به دلیل تعاملات فرهنگی و جابجاییهای گسترده، عنصر مکان همانند زمان از عنصری ایستا و راکد در داستانهای قدیمی، به عنصری سیال از حیث معنا و دلالت تبدیل شدهاست. در رمانهایی که موضوع آنها مهاجرت است این سیالیت نمود بیشتری دارد؛ زیرا در آنها زمینة تقابل فرهنگی و در نتیجه تکثر معنا بیشتر از سایر رمانها فراهم است. «الحب ...
بیشتر
امروزه به دلیل تعاملات فرهنگی و جابجاییهای گسترده، عنصر مکان همانند زمان از عنصری ایستا و راکد در داستانهای قدیمی، به عنصری سیال از حیث معنا و دلالت تبدیل شدهاست. در رمانهایی که موضوع آنها مهاجرت است این سیالیت نمود بیشتری دارد؛ زیرا در آنها زمینة تقابل فرهنگی و در نتیجه تکثر معنا بیشتر از سایر رمانها فراهم است. «الحب فی المنفی» رمان مشهور بهاء طاهر داستانپرداز مصری، از جمله آثار روایی است که مکان از عناصر مهم آن در دریافت خواننده از طرح کلی داستان بهشمار میآید. ارتباطات بینافرهنگی در این اثر سبب شده مکان به رمزگانی فرهنگی با دلالتهای ژرف و پیچیده مبدل شود. در جستار حاضر تلاش میشود با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی و با تأکید بر دستاوردهای مطالعات فرهنگی، دلالتهای مکان در اثر فوق کشف گردد. یافتهها نشان میدهد کنفرانسی بینالمللی در این رمان به عنوان مکان مرکزی ترسیم شده که کانون تقابل گفتمانها و فرهنگ-هاست و همة رخدادها بر محور آن پردارزش میشود. همچنین هر مکان بر مبنای مناسبات فرهنگی حاکم بر آن دارای دلالتی است که مقولههایی مانند هویت ایدئولوژی و الگوهای فکری و فرهنگی شخصیتها در درک آن نقش مهمی دارد.
پژوهشهای زبانشناسی کاربردی در حوزه زبان عربی
سید ابوالفضل سجادی؛ مهدی سیف؛ ابراهیم اناری بزچلوئی؛ احمد امید علی
چکیده
قرآن بلیغترین متنی است که در دسترس قرار گرفته است. برای بررسی و تحلیل این متن بینظیر، پژوهشگران از روشها و الگوهای مختلفی بهره گرفتهاند. یکی از روشهای نوین بررسی متن، در قالب نظریه انسجام متنی هالیدی و حسن مطرح گردیده است. بررسی متن قرآن از دیدگاه نظریه هالیدی و حسن بر اساس روابط معنائی که منجر به ایجاد انسجام میشوند، میتواند ...
بیشتر
قرآن بلیغترین متنی است که در دسترس قرار گرفته است. برای بررسی و تحلیل این متن بینظیر، پژوهشگران از روشها و الگوهای مختلفی بهره گرفتهاند. یکی از روشهای نوین بررسی متن، در قالب نظریه انسجام متنی هالیدی و حسن مطرح گردیده است. بررسی متن قرآن از دیدگاه نظریه هالیدی و حسن بر اساس روابط معنائی که منجر به ایجاد انسجام میشوند، میتواند نشان دهد که چگونه با ابزار زبانی جایگزینی عنصری، توانسته است با لفظی اندک جانشین معنایی بسیار گردد و از تکرار نابجای یک صورت لفظی جمله یا جملاتی جلوگیری نموده و ضمن تکرار مفهوم و تداوم و استمرار معنا و خط فکری، متن منسجم و یکپارچه تولید کند. گاهی چندین آیه به حدی باهم گره خورده و ارتباط برقرار نموده که امکان حذف یا جابجایی یکی از آنها بدون ایجاد خلل در معنا و ایجاد ابهام و سردرگمی مخاطب امکان پذیر نیست. ابزار جانشینی در سوره «النحل» با ایجاد گره و پیوند از نوع هم-طبقگی و ایجاد زنجیره انسجامی به ترتیب؛ جانشینی جملهای، بیشترین، اسمی، بیشتر و فعلی، کمترین بسامد را داشتهاند . تداوم و استمرار معنا و ایجاد ارتباط بین آیات بدون تکرار ضمیر-های بسیار با رعایت اصل اقتصاد زبانی امری است که با بکارگیری دقیق ابزار جایگزینی در این سوره رخ داده.
پژوهشهای زبانشناسی کاربردی در حوزه زبان عربی
مریم علی یاری؛ ابوالحسن امین مقدسی
چکیده
اندیشۀ سلفی، بهعنوان یک پدیدۀ رئالیستی، از مهمترین موضوعاتی است که در صد سال اخیر در عرصۀ سیاسی اجتماعی و بالطبع در عرصۀ ادبی راه یافته و به یک گفتمان تبدیل شده است. این اندیشه در معنای اصطلاحی امروز، نتیجۀ جریانی در تاریخ اسلام است که در تمسک به دین، خود را تابع سلف صالح دانسته و در اعمال و اعتقادات از سلف، یعنی پیامبر اسلام (ص)، ...
بیشتر
اندیشۀ سلفی، بهعنوان یک پدیدۀ رئالیستی، از مهمترین موضوعاتی است که در صد سال اخیر در عرصۀ سیاسی اجتماعی و بالطبع در عرصۀ ادبی راه یافته و به یک گفتمان تبدیل شده است. این اندیشه در معنای اصطلاحی امروز، نتیجۀ جریانی در تاریخ اسلام است که در تمسک به دین، خود را تابع سلف صالح دانسته و در اعمال و اعتقادات از سلف، یعنی پیامبر اسلام (ص)، صحابه و تابعین پیروی میکنند. البته آنچه امروزه در عرصۀ سیاسی و اجتماعی مشاهده میشود، جریانات انحرافی سلفیه است که محصول تفسیر نادرست ابنتیمیه از مفاهیم توحید، شرک، سنت و بدعت است. این پژوهش، با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف، به تحلیل گفتمان سلفی در اشعار احمد محرم، شاعر ناسیونالیست و اسلامگرای مصری پرداخته است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که اشعار سیاسی محرم متکی بر ایدئولوژی اسلامی در سه محور اسلامگرایی، ملیگرایی و گرایشهای قومی و عربی تبلور مییابد. گفتمان سلفی اصلاحگرا در شعر احمد محرم متأثر از گرایش سلفی سیدجمالالدین اسدآبادی و محمد عبده به موضوعاتی مانند تشکیل جامعۀ اسلامی، بازگشت به اسلام اصیل و قرآن، حاکمان نالایق، جهل، غفلت و ضعف اراده در مردم و مبارزه با استعمار میپردازد. اشعار سیاسی محرم بیانگر یک هویت تکواره است که از نگرش اسلامی وی نشأت گرفته است. از سوی دیگر، تقابل با گفتمان عرفی و سکولار در جامعۀ مصر، رجوع به گذشته و جامعۀ آرمانی، مفاهیمی هستند که هویت مقاومت را در سلفیگری شاعر ایجاد و تقویت نمودهاند.
پژوهشهای زبانشناسی کاربردی در حوزه زبان عربی
علی گنجیان؛ احیا کماسی
چکیده
علم اللغة الثقافی یدرس الأسس المعرفیة والثقافیة للمفاهیم اللغویة التی تمّ تشفیرها فی اللغة. مجموعة التجارب الجمعیة لأصحاب اللغة من العادات والاعتقادات والظواهر الاجتماعیة تعتبر الأسس الثقافیة التی هی فی العلاقة مع المفاهیم اللغویة. المفردات المختصّة بالتعبیر عن أعضاء الإنسان، نحو: العین والرأس والأذن و... قد تدلّ على أسس معرفیة ...
بیشتر
علم اللغة الثقافی یدرس الأسس المعرفیة والثقافیة للمفاهیم اللغویة التی تمّ تشفیرها فی اللغة. مجموعة التجارب الجمعیة لأصحاب اللغة من العادات والاعتقادات والظواهر الاجتماعیة تعتبر الأسس الثقافیة التی هی فی العلاقة مع المفاهیم اللغویة. المفردات المختصّة بالتعبیر عن أعضاء الإنسان، نحو: العین والرأس والأذن و... قد تدلّ على أسس معرفیة وثقافیة وتحتوی على مفاهیم المعرفة والإدراک والمشاعر. من جانب آخر، هناک علاقة دلالیة بین المفاهیم الفسیولوجیة لأعضاء جسد الإنسان والمفاهیم السوسیولوجیة فیعتقد علماء اللغة أنّ دراسة أسماء الجسد لیست منحصرة فی المفاهیم البیولوجیة بل لها بعد ثقافی واجتماعی حیث قد تعجز الترجمة عن انتقالها. من بین أسماء جسد الإنسان فی اللغة العربیة أثارت انتباهنا مفردة الأنف فرأینا استلزام البحث عنها معتمدین على المنهج الوصفی والتحلیلی ومتمسّکین بفرضیة أنّ دلالات مستخرجة من مشتقّات مفردة الأنف ومرادفاتها فی العلاقة مع البناء المعرفی والثقافی لها وتعکس ثقافة واضعیها. استهدف البحث، قراءة مختلفة عمّا سجّلته المعاجم اللغویة لمفردة الأنف ومرادفاتها فی اللغة العربیة بالاعتماد على علم اللغة الثقافی والترکیز على نظریة "وانغ لی" وهو أحد من أصحابه. قدّم "وانغ" نظریة لتغیرات المفردات من حیث المعنى فی شکل شجیرات الصبّار وذهب إلى إثبات أنّ البناء الثقافی والمعرفی یُمثّلان جذور المفردات. فتوصّلت الدراسة إلى أنّ المفاهیم المتشکّلة للأنف فی العلاقة مع الفسیولوجیة فیبدو أن الدلالات المستخرجة من الأنف ومرادفاتها اتخذت من فسیولوجیة التنفّس وموقع الأنف فی الوجه والتشمّم وتتناسب مع مفهوم الحیاة والطراوة والنشاط فترجع إلى الاعتقاد الجمعی عند العرب فی القدیم وهو أنّ الأنف منبع الحیاة ومکان استقرار الروح.
پژوهشهای زبانشناسی کاربردی در حوزه زبان عربی
بهنام آقائی نژاد؛ مریم جلائی؛ روح الله صیادی نژاد
چکیده
نظراً إلى الدور الحاسم للصور فی فهم المادة التعلیمیة، فقامت الدراسة الحالیة بتحلیل صور الکتب العربیة للمرحلة الثانویة الأولى على أساس السیمیولوجیا الاجتماعیة ترکیزًا نظریة کریس وفان لیوین (2006)؛ حیث یتم معالجة الصور علی أساس هذه النظریة بأبعادها المختلفة بشکل منفصل من حیث الوظیفتین التمثیلیة والعلاقیة وأیضًا تُعالَج علاقتها وملاءمتها ...
بیشتر
نظراً إلى الدور الحاسم للصور فی فهم المادة التعلیمیة، فقامت الدراسة الحالیة بتحلیل صور الکتب العربیة للمرحلة الثانویة الأولى على أساس السیمیولوجیا الاجتماعیة ترکیزًا نظریة کریس وفان لیوین (2006)؛ حیث یتم معالجة الصور علی أساس هذه النظریة بأبعادها المختلفة بشکل منفصل من حیث الوظیفتین التمثیلیة والعلاقیة وأیضًا تُعالَج علاقتها وملاءمتها للنص من حیث الوظیفة الترکیبیة. لقد تکوّن المجتمع الإحصائی للبحث من الکتب العربیة فی المدارس الإیرانیة من السنة السابعة إلى التاسعة المؤلَّفة عام 1400 الهجریة الشمسیة. تم اختیار العیّنة الإحصائیة بشکل عشوائی من 15 صورة، واتّبعت الدراسة المنهج الوصفی ـ التحلیلی. وأظهر تحلیل الصور على مستوى الوظیفة التمثیلیة أن الأنماط البصریة المستخدمة للصور سردیة ومفاهیمیة. إن هذین النمطین یفیدان الطلاب فی الحصول على معلومات مختلفة من الأحداث، وتعلیم خصائص الأفراد وقیاسها؛ لذلک، فإن استخدام هذین النمطین هو إحدی نقاط قوة الصور فی الکتب قید الدراسة. لقد أشار تحلیل الصور على مستوى الوظیفة العلاقیة إلى أن معظم الصور تکون فی حالة العرض والتمثیل، وهی تعرَض للمُشاهد کمصدر للمعلومات وموضوع للتفکیر. کما أن زاویة النظر لمعظم الصور کانت فی الوجهة الأمامیة وعلى نفس مستوى العین، وهو ما یتوافق مع الأهداف التعلیمیة للصور فی الکتب المدرسیة. وعلى مستوى الوظیفة الترکیبیة ألا وهی الاتساق والتوافق بین النص والصورة، فلم نجد فی معظم الصور التماسکَ والانسجام التامّ بینها وبین النصوص؛ لذلک، نقترح مراجعة اختیار الصور فی الکتب عیّنة البحث من قبل منشیء المحتوی لکی یتم فعل التواصل المرئی الهادف بین الکتاب والطلاب کما ینبغی.