نسرین کاظم زاده؛ فرامرز میرزائی
چکیده
اصطلاح «مکان سوم» توسط ری اولدنبرگ، جامعه‌شناس شهری نزدیک سالهای 1990 ابداع شد تا مکان‌هائی را تشریح کند که مردم را بدون برنامه‌ریزی، ناگهانی و به طور خلاقانه در جهت ساخت اجتماع دور هم جمع می‌کند. مکان سوم، مکانی عمومی می‌باشد که نه خانه، به عنوان «مکان اول» و نه محل کار، به عنوان «مکان دوم»است.از این رو باغ‌ها، پارک‌ها، ...
بیشتر
اصطلاح «مکان سوم» توسط ری اولدنبرگ، جامعه‌شناس شهری نزدیک سالهای 1990 ابداع شد تا مکان‌هائی را تشریح کند که مردم را بدون برنامه‌ریزی، ناگهانی و به طور خلاقانه در جهت ساخت اجتماع دور هم جمع می‌کند. مکان سوم، مکانی عمومی می‌باشد که نه خانه، به عنوان «مکان اول» و نه محل کار، به عنوان «مکان دوم»است.از این رو باغ‌ها، پارک‌ها، قهوه-خانهها، کافیشاپها،رستورانها، کتابخانهها، مراکز اجتماعی و هر مؤسسهای که باعث سلامت اجتماعی افراد بشود، به عنوان قلب سرزندگی جامعه و مکان سوم شناخته میشود.رمان «خان‌الخلیلی» نجیب محفوظ، دارای دو مکان محوری سوم یعنی قهوهخانه و کازینو می‌باشد که هر کدام نقش قابل توجهی در تحول زندگی دو شخصیت اصلی رمان (احمد و رشدی) دارد. این پژوهش بر آن است به شیوه توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر نظریة ری اولدنبرگ دربارة هویت مکانهای سوم به تحلیل ویژگیهای هویتی این دو مکان سوم و نیز تقابل هویتی حاصل از آن در رمان مذکور بپردازد. نتایج گویای آن است که قهوهخانه و کازینو دارای ویژگیهای هویتی منحصر بفردی مثل: خنثی بودن، همسطح کنندگی، جدی نبودن، گفتگو، دستیابی آسان و مشتریهای ثابت می‌باشد.
صلاح الدین عبدی؛ اکرم ذوالفقاری
چکیده
تحلیل رمان یکی از روش‌هایی است که خواننده را قادر می‌سازد به درکی همه‌جانبه از محتوای یک داستان برسد. به‌طور کلی در هرشیوۀ تحلیل، اصول و چارچوبی ارائه میشود که با ذهن و حس مخاطب همراه است. شیوۀ تحلیل رمان از نظر جان‌پک روشی متفاوت را در اختیار مخاطب قرار می-دهد تا با بکارگیری آن برداشتی ساده و روان از داستان داشته و به یک نتیجۀ ...
بیشتر
تحلیل رمان یکی از روش‌هایی است که خواننده را قادر می‌سازد به درکی همه‌جانبه از محتوای یک داستان برسد. به‌طور کلی در هرشیوۀ تحلیل، اصول و چارچوبی ارائه میشود که با ذهن و حس مخاطب همراه است. شیوۀ تحلیل رمان از نظر جان‌پک روشی متفاوت را در اختیار مخاطب قرار می-دهد تا با بکارگیری آن برداشتی ساده و روان از داستان داشته و به یک نتیجۀ کلی برسد. این پژوهش درصدد آن است که رمان «اللص و الکلاب» نجیب محفوظ نویسنده عرب را بر اساس شیوۀ تحلیل رمان جان‌پک، تبیین و تشریح کند. روش تحقیق بدین گونه است که پنج قطعه در فواصل مختلف از ابتدا تا پایان داستان مشخص شده و هر قطعه در پنج مرحله مطابق با مواردی که در شیوۀ جان‌پک معرفی شده مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد، سپس در مراحل ششم و هفتم ابعاد مختلف متن، مؤلف، خواننده و جهان و همچنین دیدگاه سایر منتقدان بررسی می‌گردد. این نتیجه حاصل شد که در شیوۀ جان‌پک به دلیل درک جنبه-های کلی داستان از طریق جزئیات متن، تحلیل به شیوه‌ای استقرایی صورت گرفته سپس به بررسی کل داستان پرداخته میشود. در این نوع از تحلیل پیش از بررسی کلی داستان به جزئیات و ظرافت‌های درون داستان توجه میشود و هرچه بیشتر هنرمندی مولف آشکار گشته و نتیجۀ بهتری حاصل می-گردد. شاخصۀ دیگر این شیوه توجه به تضادهای موجود در قطعات برگزیده است که در کنار آن بررسی ابعاد چهارگانۀ متن و نظرات سایر منتقدان مکمل نهایی نقد و تحلیل است.
پرویز احمدزاده هوج؛ محمد پاشایی مهترلو؛ محمد رضا اسلامی
چکیده
إنّ الخطاب عن العدل والحریة إحدى القضایا التی طرحتها روایات محفوظ، وعلى هذا أساس استطاعت روایاته أن تنفذ إلى أعماق المجتمع من حوله فتعکس أبرز همومه وآماله وانکساراته الداخلیة والخارجیة، فصورت الروایتان قضایا کالحریات الاجتماعیة وصراع المرأة من أجل الحریّة والمساواة، فأظهرت المرأة إمّا مهزومة أمام الوسائل المستخدمة لاستعبادها ...
بیشتر
إنّ الخطاب عن العدل والحریة إحدى القضایا التی طرحتها روایات محفوظ، وعلى هذا أساس استطاعت روایاته أن تنفذ إلى أعماق المجتمع من حوله فتعکس أبرز همومه وآماله وانکساراته الداخلیة والخارجیة، فصورت الروایتان قضایا کالحریات الاجتماعیة وصراع المرأة من أجل الحریّة والمساواة، فأظهرت المرأة إمّا مهزومة أمام الوسائل المستخدمة لاستعبادها وتقییدها – وهی الجنس والفقر والجهل – أو ثائرة علیها؛ باللجوء إلى التعلیم والعمل، ومحاربة نظرة الرجل الجنسیة الخالصة لها.تناولت هذه الدراسة موضوع الحریّة السیاسیة والعدالة الاجتماعیة فی روایتین"ملحمة الحرافیش، وأولاد حارتنا" لنجیب محفوظ، ولوحظ أنها لم تحظ بدراسات نقدیة تهتم بهذه القضیة الإشکالیة، مع أنها استطاعت تجسیدها، ووضع تصور لحل مثالی لها.اعتمدت هذه الدراسة على المنهج الوصفی التحلیلی، وذلک من خلال النظر فی أحداث تلک الروایات ووصفها، ثمّ بحث وسائل تصویرها، وتحلیل تقنیّات السرد المتّبعة فیها. عرض نجیب محفوظ قضیة العدالة السیاسیة والمرأة، وطالب بتحریرها وتعلیمها، وکان لها ملامحها وخصوصیتها، واستطاع أن یجسد أحلامه من خلال إصراره على تفاصیل الحیاة الاجتماعیة، فصوّر شخصیاتٍ ذات أبعادٍ إنسانیةٍ بقوتها وضعفها، وخوفها وانکسارها فی المجتمع المصری، وعرضت أشکالاً عدیدة لانهزام المثقفین، مقابل أشکال ثوراتهم بهدف الحصول علیها، وعرضت لسبل استغلال الدین من قبل السلطات الحاکمة؛ بهدف تضلیل وعی الجماهیر، والتکتیم على الفساد والظلم.
عبدالاحد غیبی؛ پروین خلیلی؛ مسعود باوان پوری
چکیده
رمان های اجتماعی بیش از هر اثر دیگر می توانند بستری مناسب برای بازتاب حوادث و واقعیتهای جامعه باشند. رمان "قلبُ اللیل" از برجسته ترین آثار نجیب محفوظ است که به خوبی توانسته برخی حوادث و رویدادهای اجتماعی معاصر را در مصر بازتاب دهد. از جمله ی این حوادث مهم، تقابل میان سنّت و مدرنیته است که با هنرمندی و ظرافت خاصی در این رمان به تصویر کشیده ...
بیشتر
رمان های اجتماعی بیش از هر اثر دیگر می توانند بستری مناسب برای بازتاب حوادث و واقعیتهای جامعه باشند. رمان "قلبُ اللیل" از برجسته ترین آثار نجیب محفوظ است که به خوبی توانسته برخی حوادث و رویدادهای اجتماعی معاصر را در مصر بازتاب دهد. از جمله ی این حوادث مهم، تقابل میان سنّت و مدرنیته است که با هنرمندی و ظرافت خاصی در این رمان به تصویر کشیده شده است. مقاله-ی حاضر در صدد آن است که با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی تقابل سنّت و مدرنیته در رمان "قلبُ اللیل" و موضعگیری نویسنده در خصوص این گفتمان بپردازد. یافته های پژوهش نشان می دهد که نجیب محفوظ، به هر دو مقوله نظر داشته است؛ نویسنده در این دوره ی گذارِ اجتماعی فرهنگی، جریانی میانه را بر می‌گزیند و تعادل و توازن را به نمایش می گذارد؛ او خواستار جنبه های مثبت سنّت و تجدّد بوده و می کوشد آن دو را با یکدیگر سازش دهد. نجیب هم چنین خاطر نشان می کند که از نظر فلسفی، حرکتِ زندگی بر مداری واحد هم چون غرایز و طبیعت یا عقل گراییِ محض به شکست و نابودی می گراید؛ به باور او توجه به سنت گراییِ صرف بدون وارد شدن به دنیای مدرن، یا کنار گذاشتن سنت ها و ورود به جهان مدرنیته نیز عاقبتی جز شکست انسان به دنبال نخواهد داشت چرا که همه ی نیازهای فرد در سایه ی زندگی تک بُعدی برآورده نمی شود.
روح اله نصیری؛ سید محمد جلیل مصطفوی روضاتی
دوره 8، شماره 26 ، اسفند 1395، ، صفحه 171-147
چکیده
رئالیسم جادویی از شیوهها یا سبکهای خاص در داستاننویسی معاصر است که نویسنده با باورپذیر کردن وقایع شگفت، خیالی و عناصر جادویی، خواننده را در فضایی رازگونه و باورپذیر، به سیر وامیدارد. بهره‌گیری از سبک رئالیسم جادویی بویژه در سرزمینهای در حال توسعه به سبب موقعیت‌های ویژه سیاسی، تاریخی و اجتماعیِ آنها در دهههای ...
بیشتر
رئالیسم جادویی از شیوهها یا سبکهای خاص در داستاننویسی معاصر است که نویسنده با باورپذیر کردن وقایع شگفت، خیالی و عناصر جادویی، خواننده را در فضایی رازگونه و باورپذیر، به سیر وامیدارد. بهره‌گیری از سبک رئالیسم جادویی بویژه در سرزمینهای در حال توسعه به سبب موقعیت‌های ویژه سیاسی، تاریخی و اجتماعیِ آنها در دهههای اخیر رواج یافتهاست. برخی از ویژگیهای رئالیسم جادویی در داستانهای کوتاه نجیب محفوظ قابل بررسی است. در این نوشتار به شیوة توصیفی- تحلیلی به بررسی داستانهای کوتاه نجیب محفوظ بر اساس مؤلفههای رئالیسم جادویی پرداخته شد. هدف مقاله نشان دادن این نکته است که نجیب محفوظ میان نمادها و عناصر جادویی با تاریخ معاصر اعراب؛ بویژه سرزمین مصر از یک سو و با نیمرخ روانی شخصیتهای داستان از سوی دیگر چگونه پیوند برقرار کرده است. این تحقیق از این منظر حائز اهمیت است که در داستانهای مورد نظر با استفاده از عناصری چون نمادها، غافلگیری و حوادث ناگهانی، امور شگفت‌انگیز و باورهای عجیب، و همچنین خواب و رؤیا، به جنبه‌های روانی شخصیتهای داستانی و نیز تاریخ معاصر اعراب توجهی خاص نشان داده شده است. شکست اعراب از اسرائیل، خفقان سیاسی جوامع عرب، و نیز ناآگاهی ملی اعراب (بویژه مصریان) و کشمکش درونی شخصیتها و تلاش برای گریز از مجازات از جمله مواردی است که با بهره‌گیری از مؤلفههای جادویی به شکلی محسوس در کانون توجه نجیب محفوظ بوده است.
حمیدرضا مشایخی؛ سیدهانیه میرسیدی
دوره 8، شماره 25 ، آبان 1395، ، صفحه 137-159
چکیده
تحلیل و بازخوانی داستانها و روایتها با هر عنوانی از زمان ارسطو آغاز شد و در ابتدای قرن بیستم با ظهور فرمالیستها شدت یافت. در همین زمان، ولادیمیر پراپ، با الگو گرفتن از همین روایتشناسان، روشی برای بررسی داستانها طرح کرد. پراپ دریافت قصههای پریان، به رغم تکثر و تنوع ظاهری، از نظر قهرمانان و عملکردهای آنها، دارای نوعی ...
بیشتر
تحلیل و بازخوانی داستانها و روایتها با هر عنوانی از زمان ارسطو آغاز شد و در ابتدای قرن بیستم با ظهور فرمالیستها شدت یافت. در همین زمان، ولادیمیر پراپ، با الگو گرفتن از همین روایتشناسان، روشی برای بررسی داستانها طرح کرد. پراپ دریافت قصههای پریان، به رغم تکثر و تنوع ظاهری، از نظر قهرمانان و عملکردهای آنها، دارای نوعی وحدت و همانندی است و تمامی کارکردهای موجود در قصه به سیویک عملکرد محدود میشود. این دستاورد نقطة آغاز علم روایتشناسی جدید به شمار میآید. از آنجایی که نجیب محفوظ، معروفترین رماننویس معاصر عرب، از جمله نویسندگانی است که داستانهای او سرشار از عناصر نمادین شرقی و قالبهای ساختاری نو غربی است، قابلیت بررسی روایی را دارد، این جستار بر آن است تا رمان «روز قتل رئیسجمهور» (یوم قتل زعیم) نوشتة نجیب محفوظ را بر اساس نظریة پراپ بررسی و تحلیل نماید و نشان دهد توالی این کارکردها تا چه اندازه میتواند در داستان محفوظ قابل انطباق باشد. دستاورد پژوهش مبین این است که اگرچه شماری از کارکردها در رمان محفوظ پیدا شدنی است، تعداد این کارکردها کاهش یافته، و مصادیقی جدید یافت شده است که در قصههای پریان روسی وجود ندارد. درنتیجه، این امر موجب تفاوت در نوع کارکردهای پایانی داستان محفوظ با قصّههای پریان گشته است. همچنین بیانکنندة آن است که الگوی پراپ قابلیت بررسی و تحلیل ریختشناسانة داستانهای عربی را دارد.
علی خضری؛ رسول بلاوی؛ زهره بهروزی
دوره 7، شماره 22 ، بهمن 1394، ، صفحه 43-23
چکیده
بن مایة آثار نجیب محفوظ، رمان نویس معروف مصری، طرح مسائل اجتماعی از جمله، مسائل مربوط به زندانیان سیاسی است؛ آثاری که دیدگاه انتقادی او را به نظام سیاسی و حکومت مصر نشان می دهد. رمان کوتاه «الشحاذ» (گدا) نمونه‌ای از رمان‌های نمادین وی دربارة روشنفکران جهان سوم است که در جوانی از انقلابیون تندرو و آرمان خواه بوده‌اند؛ اما ...
بیشتر
بن مایة آثار نجیب محفوظ، رمان نویس معروف مصری، طرح مسائل اجتماعی از جمله، مسائل مربوط به زندانیان سیاسی است؛ آثاری که دیدگاه انتقادی او را به نظام سیاسی و حکومت مصر نشان می دهد. رمان کوتاه «الشحاذ» (گدا) نمونه‌ای از رمان‌های نمادین وی دربارة روشنفکران جهان سوم است که در جوانی از انقلابیون تندرو و آرمان خواه بوده‌اند؛ اما در میانسالی ناامید شده و دچار عذاب وجدان و آشفتگی خاطر گشته اند. شخصیت اصلی رمان عمر الحمزاوی (وکیل معروف) نمادی از جوانان پرشور انقلابی است که خواهان حکومت سوسیالیستی و رسیدن به مدینة فاضله است؛ جوانی که اکنون به انحطاط اخلاقی کشیده شده و در پی یافتن مفهوم حقیقت زندگی و خداوند است. با توجه به اینکه یکی از مهم‌ترین عناصر رمان شخصیت های آن است، می‌توان شخصیت پردازی دقیق و جذاب را در رمان «الشحاذ» از ویژگیهای برجستة سبک داستان پردازی نجیب محفوظ دانست که با به کارگیری عنصر گفت وگو در رمان، بیشتر نمایان می گردد. در پژوهش حاضر، سعی شده است با توجّه به اهمیت شخصیت و نوع پردازش آن، شخصیتهای رمان «الشحاذ» با روشی توصیفی– تحلیلی بررسی شود. از نتایج تحقیق برمی آید که شخصیتها به دو شیوة مستقیم و غیرمستقیم بازنمایی شده-اند. در این مسیر، علاوه بر اینکه نویسنده مستقیم و صریح شخصیت ها را به مخاطب معرفی می‌کند، از روش غیرمستقیم به کمک عناصری مانند گفت وگو، بیان احساسات، افکار و روحیات بهره می گیرد که نقش گفت و گو در این باره برجسته تر می نماید.
حسن گودرزی لمراسکی؛ معصومه زندنا
دوره 4، شماره 11 ، خرداد 1392، ، صفحه 179-161
چکیده
جریان سیال ذهن، سبکی نو در داستاننویسی است که در آن نقش نویسنده به حداقل ممکن می‌رسد؛ چرا که اندیشه‌ها و احساسات شخصیتها همانگونه بیان میشود که در ذهن آنان جریان دارد. در این شیوه، ترتیب زمانی، مکانی و نظم منطقی رویدادها به هم می‌ریزد. روشهای روایی تک‌گویی درونی و حدیث نفس شخصیتها را می‌توان در تقویت این شیوة روایی موثر دانست. ...
بیشتر
جریان سیال ذهن، سبکی نو در داستاننویسی است که در آن نقش نویسنده به حداقل ممکن می‌رسد؛ چرا که اندیشه‌ها و احساسات شخصیتها همانگونه بیان میشود که در ذهن آنان جریان دارد. در این شیوه، ترتیب زمانی، مکانی و نظم منطقی رویدادها به هم می‌ریزد. روشهای روایی تک‌گویی درونی و حدیث نفس شخصیتها را می‌توان در تقویت این شیوة روایی موثر دانست. از نویسندگانی که از این شیوه در آثار خود استفاده کرده‌اند، می‌توان به جیمز جویس، ویلیام فاکنر، ویرجینیا وولف و...، از میان نویسندگان عرب نجیب محفوظ، غسان کنفانی، حلیم برکات و... و از بین نویسندگان ایرانی عباس معروفی، هوشنگ گلشیری و... نام برد. این جستار با نقد رمان «الشحاذ» اثر نجیب محفوظ به کمک معیارهای جریان سیال ذهن و روش تحلیل محتوا به این نتیجه دست یافته است که نویسنده در این رمان، وظیفة انتقال بخشهایی مهم از داستان خود را به عهدة گفتگوها از جمله تک‌گویی درونی نهاده، و بدین وسیله به خواننده اجازه داده تا مستقیم و بدون دخالت راوی در جریان افکار و احساسات قهرمان داستان قرار گیرد. همچنین با کمک ویژگیهای مختلف تک گویی درونی از قبیل صاحب تک گویی درونی، در نظر نگرفتن مخاطب معهود، شیوة شخصیت پردازی، راهیابی به ذهن قهرمان و پدیدة همزمانی، توانسته شخصیت قهرمان را به مخاطب معرفی کند.
جواد اصغری
دوره 3، شماره 7 ، خرداد 1391، ، صفحه 1-23
چکیده
این مقاله به تبیین درونمایههای روانشناختی، دینی، سیاسی، اجتماعی و فلسفی مجموعه داستان «حکایات حارتنا» نوشتهی نجیب محفوظ میپردازد. در این مقاله به مبانی اندیشههای روانشناختی نجیب محفوظ که ریشه در مباحث فکری زیگموند فروید و کارل گوستاو یونگ دارد و مبانی اندیشههای دینی وی که نظرات و تجربیات شخصی وی است و اصول ...
بیشتر
این مقاله به تبیین درونمایههای روانشناختی، دینی، سیاسی، اجتماعی و فلسفی مجموعه داستان «حکایات حارتنا» نوشتهی نجیب محفوظ میپردازد. در این مقاله به مبانی اندیشههای روانشناختی نجیب محفوظ که ریشه در مباحث فکری زیگموند فروید و کارل گوستاو یونگ دارد و مبانی اندیشههای دینی وی که نظرات و تجربیات شخصی وی است و اصول اندیشههای سیاسی و اجتماعی او که متأثر از اصول سیاسی – اجتماعی سوسیالیسم است و نیز گرایشهای فلسفی وی پرداخته شده است. این مجموعه داستان که مقدمهای برای آغاز مرحلهی سوم داستاننویسی محفوظ است، از ساختار روایی ویژهای نیز برخوردار است؛ از این رو، پیش از بررسی درونمایهها، ساختار داستانی این مجموعه مورد کنکاش قرار گرفته است.
خلیل پروینی؛ کبری روشنفکر؛ علی گنجیان خناری؛ نعیم عموری
دوره 3، شماره 5 ، آذر 1390، ، صفحه 106-120
چکیده
بَحَثَ الإنسانُ من قدیم أیّامه و سالف دهره عن خالقه و مُوجده فی الوجود، و تساءل تساؤلات عدّة عن سبب وجوده فی هذه الدنیا و إلی أین یصیر به الأمر، تطرّق نجیب محفوظ فی روایة «الطریق» إلی البحث عن الله و التساؤلات العدیدة حول مصیر الإنسان الضعیف البائس فی هذا الوجود، واتخذ إسم «صابر» لبطل الروایة و الذی یرمز إلی الصبر و الاستقامة و رَمَزَ ...
بیشتر
بَحَثَ الإنسانُ من قدیم أیّامه و سالف دهره عن خالقه و مُوجده فی الوجود، و تساءل تساؤلات عدّة عن سبب وجوده فی هذه الدنیا و إلی أین یصیر به الأمر، تطرّق نجیب محفوظ فی روایة «الطریق» إلی البحث عن الله و التساؤلات العدیدة حول مصیر الإنسان الضعیف البائس فی هذا الوجود، واتخذ إسم «صابر» لبطل الروایة و الذی یرمز إلی الصبر و الاستقامة و رَمَزَ إلی الله –تبارک وتعالی- بإسم «سید سید الرحیمی» والد صابر، فالله هو السید وهو سید بنی الرحم أی: البشر، تأتی أحداث الروایة من منطلق رمزی و فی إطار التفکیر الفلسفی الذی تصدّی له محفوظ باستخدام التناص القرآنی. وفی مقالتنا هذه درسنا التناصّ القرآنی الخارجی والتناصّ القرآنی الداخلی فی محاولة لکشف ما یکمن وراء هذا التناصّ القرآنی من تلمیحات وإشارات ورموز حتی نصل إلی المفاهیم الماورائیة للتناصّ القرآنی فی جدلیة البحث عن الله فی هذه الروایة. و المنهج المتبع هو المنهج التوصیفی – التحلیلی الذی یقوم علی استحضار النص الغائب فی روایة «الطریق» ومِن ثَم بیان عملیات التناصّ.
